อุกกาบาต (บาลีวันละคำ 1,253)

อุกกาบาต

อ่านว่า อุก-กา-บาด

ประกอบด้วย อุกกา + บาต

(๑) “อุกกา”

บาลีเขียน “อุกฺกา” (มีจุดใต้ ก ตัวหน้า) อ่านว่า อุก-กา (ถ้าไม่มีจุด เขียน “อุกกา” เหมือนในภาษาไทย บาลีจะต้องอ่านว่า อุ-กะ-กา)

“อุกฺกา” รากศัพท์มาจาก อุสฺ (ธาตุ = ร้อน, ไหม้) + ก ปัจจัย, ซ้อน กฺ, ลบที่สุดธาตุ (อุสฺ > อุ) + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์

: อุสฺ > อุ + กฺ + ก = อุกฺก + อา = อุกฺกา แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่ไหม้” หมายถึง:

(1) คบเพลิง, ไฟที่ลุกโพลงหรือแสงจ้า, โคมไฟ (firebrand, glow of fire, torch)

(2) เตาสำหรับหลอมโลหะ หรือเตาเผาเหล็ก (a furnace or forge of a smith)

(3) อุกกาบาต, สะเก็ดดาว (a meteor)

(๒) “บาต”

บาลีเป็น “ปาต” อ่านว่า ปา-ตะ รากศัพท์มาจาก ปตฺ (ธาตุ = ตก) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ทีฆะ (ยืดเสียง) อะ ที่ต้นธาตุ (คือ ป) เป็น อา (ปตฺ > ปาต)

: ปตฺ + ณ = ปตณ > ปต > ปาต แปลตามศัพท์ว่า “การตก” หมายถึง (1) การร่วงลงมา (fall) (2) การโยน, การขว้าง (throwing, a throw)

อุกฺกา + ปาต = อุกฺกาปาต (อุก-กา-ปา-ตะ) แปลตามศัพท์ว่า “การตกแห่งคบเพลิง” (“falling of a firebrand”)

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “อุกฺกาปาต” ว่า a meteor

พจนานุกรม สอ เสถบุตร แปล meteor ว่า สะเก็ดดาว, ดาวตก ซึ่งเป็นสะเก็ดของดาวน้อยๆ จำพวกที่เรียกว่า meteoroidmeteoroid (มี-ทิเออะรอยด) ดาวน้อยๆ

พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล meteor เป็นบาลีว่า –

(1) ukkāpāta อุกฺกาปาต (อุก-กา-ปา-ตะ) = สะเก็ดดาว

(2) uppāta อุปฺปาต (อุบ-ปา-ตะ) = สิ่งที่ตกลงมา (จากท้องฟ้า)

“อุกฺกาปาต” ในภาษาไทยใช้ทับศัพท์ว่า “อุกกาบาต”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“อุกกาบาต : (คำนาม) ผีพุ่งไต้, อุกลาบาต ก็เรียก. (ป. อุกฺกาปาต; ส. อุลฺกาปาต).”

ดักคอไว้ก่อน :

๑. คำว่า “ผีพุ่งไต้” –ไต้ ไม้มลาย ไม่ใช่ “ใต้” ไม้ม้วน

ประเดี๋ยวคนรุ่นใหม่จะเขียนเป็น “ผีพุ่งใต้” (ไม้ม้วน) แล้วอธิบายว่า เพราะอุกกาบาต หรือดาวตก หรือสะเก็ดดาวนั้นพุ่งจากฟ้าลงมาข้างใต้ (ข้างล่าง) จึงเรียกว่า “ผีพุ่งใต้”

๒. ไต้ (ไม้มลาย) : ของใช้สําหรับจุดไฟให้สว่างหรือทําเชื้อเพลิง ทําด้วยไม้ผุหรือเปลือกเสม็ดคลุกกับนํ้ามันยางแล้วห่อด้วยใบไม้เป็นดุ้นยาว ๆ หรือใส่กระบอก, ลักษณนามว่า ลูก, เรียกส่วนของไต้ที่ใช้เป็นเชื้อไฟ หรือส่วนของไต้ที่จุดและเขี่ยให้ร่วงหล่นลงว่า ขี้ไต้.

: อุกกาบาตไม่ใช่สิ่งมหัศจรรย์

: ถ้ารู้เท่าทันความเป็นจริง

3-11-58

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย