มหานิกาย (บาลีวันละคำ 1,300)

มหานิกาย

อ่านว่า มะ-หา-นิ-กาย

ประกอบด้วย มหา + นิกาย

(๑) “มหา” (มะ-หา)

รูปคำเดิมในบาลีเป็น “มหนฺต” (มะ-หัน-ตะ) เมื่อนำไปใช้นำหน้าคำอื่นเปลี่ยนรูปเป็น “มหา” แปลว่า มาก, ใหญ่, ยิ่งใหญ่, กว้างขวาง, โต, สำคัญ, เป็นที่นับถือ (great, extensive, big; important, venerable)

(๒) “นิกาย”

บาลีอ่านว่า นิ-กา-ยะ รากศัพท์มาจาก นิ (ไม่มี, ออก) + จิ (ธาตุ = สะสม) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แผลง อิ ที่ จิ เป็น เอ, แปลง เอ เป็น อาย (จิ > เจ > จาย), แปลง จ เป็น ก

: นิ + จิ + ณ = นิจิณ > นิจิ > นิเจ > นิจาย > นิกาย แปลตามศัพท์ว่า “หมู่ที่สะสมส่วนย่อยทั้งหลายไว้โดยไม่ต่างกัน” ( = พวกที่ไม่ต่างกันมารวมอยู่ด้วยกัน) หมายถึง การรวบรวม, การประชุม, ชั้น, กลุ่ม, พวก, หมู่ (collection, assemblage, class, group)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกความหมายของ “นิกาย” ไว้ว่า –

(1) หมู่, พวก, หมวด, ใช้เกี่ยวกับศาสนา ในกรณีเช่นคณะนักบวชในศาสนาเดียวกัน ที่แยกออกไปเป็นพวก ๆ เช่น มหานิกาย ธรรมยุติกนิกาย นิกายโรมันคาทอลิก นิกายโปรเตสแตนต์.

(2) เรียกคัมภีร์พระสุตตันตปิฎกที่แยกออกเป็น ๕ หมวดใหญ่ คือ ทีฆนิกาย มัชฌิมนิกาย สังยุตนิกาย อังคุตรนิกาย ขุทกนิกาย.

มหา + นิกาย = มหานิกาย แปลตามศัพท์ว่า “กลุ่มที่มีจำนวนมาก”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

(1) มหานิกาย : ชื่อคณะสงฆ์นิกายหนึ่ง, คู่กับ ธรรมยุติกนิกาย.”

(2) ธรรมยุติกนิกาย : ชื่อคณะสงฆ์นิกายหนึ่ง, คู่กับมหานิกาย, เรียกสั้นๆ ว่า ธรรมยุต.”

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ.ปยุตฺโต บอกไว้ดังนี้ :

(1) มหานิกาย : ดู คณะมหานิกาย

(2) คณะมหานิกาย : คณะสงฆ์ไทยเดิมที่สืบมาแต่สมัยสุโขทัย, เป็นชื่อที่ใช้เรียกในเมื่อได้เกิดมีคณะธรรมยุตขึ้นแล้ว; สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ทรงให้ความหมายว่า “พระสงฆ์อันมีเป็นพื้นเมือง [ของประเทศไทย – ผู้เขียน] ก่อนเกิดธรรมยุติกนิกาย” (การคณะสงฆ์, น. 90)

ควรเข้าใจ:

๑ “มหานิกาย” กับ “ธรรมยุติกนิกาย” เป็นการแบ่งนิกายในคณะสงฆ์ไทยเท่านั้น ส่วนการแบ่งนิกายของพระพุทธศาสนาในปัจจุบันที่ยอมรับกัน แบ่งเป็น “นิกายเถรวาท” และ “นิกายอาจารยวาท” หรือที่มักเรียกรู้กันว่า “นิกายหีนยาน” กับ “นิกายมหายาน”

๒ พระ “มหานิกาย” หรือ “ธรรมยุติกนิกาย” ในประเทศไทย สังเกตเบื้องต้นที่การครองจีวร เวลาออกงานอยู่ในวัดพระมหานิกายห่มรัดอก พระธรรมยุตห่มพาดสังฆาฏิไม่รัดอก เมื่อออกนอกวัดเช่นเวลาไปบิณฑบาต พระมหานิกายห่มแบบมังกรพันแขน พระธรรมยุตห่มแหวก

หมายเหตุ: พระมหานิกายบางวัดห่มจีวรแบบพระธรรมยุตก็มี เช่นวัดมหาธาตุ กรุงเทพฯ เป็นต้น แต่ถ้าห่มแบบมังกรพันแขนเป็นพระมหานิกายแน่นอน เช่นวัดสระเกศ วัดพระเชตุพนฯ เป็นต้น

: ไม่เอาพวกมาก ไม่เอาพวกน้อย

: เอาพวกที่อยู่ในร่องรอยของพระธรรมวินัย

———

ภาพจาก Google

20-12-58

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย