สงกรานต์ [2] (บาลีวันละคำ 696)

สงกรานต์ [2]

ภาษาย้ายราศี

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกความหมายของคำว่า “สงกรานต์” ว่า –

“เทศกาลเนื่องในการขึ้นปีใหม่อย่างเก่า ซึ่งกําหนดตามสุริยคติ ปรกติตกวันที่ ๑๓-๑๔-๑๕ เมษายน วันที่ ๑๓ คือวันมหาสงกรานต์ วันที่ ๑๔ คือวันเนา และวันที่ ๑๕ คือวันเถลิงศก. (ส. สงฺกฺรานฺติ)”

คำว่า “(ส. สงฺกฺรานฺติ)” ในวงเล็บ หมายถึง คำว่า “สงกรานต์” ภาษาสันสกฤตเป็น “สงฺกฺรานฺติ” อ่านว่า สัง-กฺราน-ติ (ดูเพิ่มเติมที่ “สงกรานต์” บาลีวันละคำ (336) 13-4-56)

ที่มาของคำว่า “สงกรานต์” มีข้อสังเกตหลายประการดังนี้ –

(1) “สงฺกฺรานฺติ” เราเอามาอ่านว่า สง- ไม่ใช่ สัง-

“สงฺ-” จากบาลีสันสกฤตบางคำ เราเอามาใช้และอ่านว่า สัง- เหมือนคำเดิมก็มี เช่น “สงฺเกต” = สังเกต “สงฺขาร” = สังขาร “สงฺคม” = สังคม ใช้ทั้ง สัง- และ สง- ก็มี เช่น “สงฺคห” = สงเคราะห์, สังเคราะห์ “สงฺสาร” = สังสาร, สงสาร

(2) “สงฺกฺรานฺติ” –ติ เราเขียน –ต ไม่ใช่ –ติ และไม่ออกเสียง โดยใช้เครื่องหมายทัณฑฆาต คือ ต์ สัง-กฺราน-ติ จึงกลายเป็น สง-กฺราน

(3) บาลีมีคำว่า “สงฺกนฺติ” อ่านว่า สัง-กัน-ติ มีความหมายเหมือนกับ “สงฺกฺรานฺติ” ในสันสกฤต

(4) “สงฺกนฺติ” ประกอบด้วย สํ (= พร้อม) + กม (ธาตุ = ก้าวไป, เคลื่อนที่ไป) + ติ (ปัจจัย = การ-, ความ-)

: สํ > สงฺ + กม = สงฺกม + ติ (:-ม + ติ < นฺติ) = สงฺกนฺติ มีความหมายว่า ผ่านไป, ข้ามไป, ไปด้วยกัน, เชื่อมหรือร่วมกัน, เปลี่ยนไป, ส่งต่อไป, อพยพไป, เคลื่อนจากที่หนึ่งไปอีกที่หนึ่ง

(5) หนังสือ ศัพท์วิเคราะห์ ของ พระธรรมกิตติวงศ์ (ทองดี สุรเตโช ป.ธ.๙, ราชบัณฑิต) มีคำว่า “สงฺกนฺต” (สัง-กัน-ตะ, –ต ไม่ใช่ –ติ) แปลว่า สงกรานต์, การเคลื่อนย้าย รากศัพท์เหมือน “สงฺกนฺติ” ต่างกันเพียงคำนี้เป็น ต ปัจจัย ไม่ใช่ ติ ปัจจัย

(6) สรุปว่า – สงฺกนฺต > สงฺกนฺติ > สงฺกฺรานฺติ > สงกรานต์

: หนังสือฤๅมีจิต……ยังเบือนบิดอยู่ร่ำไป

: ปุถุชนวิจลใจ………จะซื่อตรงอย่าสงกา

13-4-57

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย