สุขคติ-ทุกข์คติ (บาลีวันละคำ 707)
สุขคติ-ทุกข์คติ
(คำที่เขียนผิด)
คำคู่นี้ที่ถูกต้อง เขียนว่า “สุคติ” (สุ– ไม่ใช่ สุข-) และ “ทุคติ” (ทุ– ไม่ใช่ ทุกข์-)
ในภาษาไทย มักเขียนผิดเป็น สุขคติ/ทุกข์คติ เนื่องจากเข้าใจผิดว่า มาจากคำว่า
สุข + คติ = สุขคติ
ทุกข์ + คติ = ทุกข์คติ
วิธีทำความเข้าใจ :
(1) ในภาษาบาลีมีคำจำพวกหนึ่ง เรียกว่า “อุปสรรค” มีความหมายอยู่ในตัว แต่ต้องประกอบกับคำอื่น ใช้เดี่ยวๆ ไม่ได้ใจความ คำจำพวกนี้ก็เช่น –
อนุ– = น้อย, ภายหลัง, ตาม, เนืองๆ เช่น อนุ + ญาต = อนุญาต
อภิ– = ยิ่ง, ใหญ่, เฉพาะ, ข้างหน้า เช่น อภิ + สิทธิ์ = อภิสิทธิ์
ปฏิ– = เฉพาะ, ตอบ, ทวน, กลับ เช่น ปฏิ + รูป = ปฏิรูป
สุ– = ดี, งาม, ง่าย เช่น สุ + คนธ์ = สุคนธ์
ทุ– = ชั่ว, ยาก, เลว, ทราม เช่น ทุ + จริต = ทุจริต
(2) คำว่า สุข ทุกข์ ก็เกิดจากการเอา สุ และ ทุ ไปประกอบคำอื่น กล่าวคือ
สุ + ขม (ธาตุ = อดทน, อดกลั้น) ลบ ม : สุ + ข = สุข แปลว่า “ทนได้ง่าย”
ทุ + ขม ซ้อน ก, ลบ ม : ทุ + ก + ข = ทุกข > ทุกข์ แปลว่า “ทนได้ยาก”
(3) คำว่า สุคติ ทุคติ ก็เกิดจากกฎเดียวกัน คำที่เป็นหลักคือ –คติ (เหมือน –ขม ในข้อก่อน)
สุ + คติ = สุคติ ไม่ใช่ สุข + คติ
ทุ + คติ = ทุคติ ไม่ใช่ ทุกข์ + คติ
เพราะ สุข ทุกข์ เป็นคำสำเร็จรูปมาแล้ว (สุ+ข, ทุ+กข) ไม่ใช่คำ “อุปสรรค” จึงเอามาประกอบกับคำว่า –คติ เป็น สุข+คติ ทุกข์+คติ ไม่ได้
“สุคติ” (สุ-คะ-ติ, สุก-คะ-ติ) มีความหมายว่า “ภูมิที่ไปเกิดแล้วดี”
“ทุคติ” (ทุก-คะ-ติ) มีความหมายว่า “ภูมิที่ไปเกิดแล้วไม่ดี”
พจน.54 บอกไว้ว่า
– สุคติ : ภูมิที่ถือว่าไปเกิดแล้วมีความสุขความสบาย, สวรรค์, เช่น ขอให้วิญญาณไปสู่สุคติ
– ทุคติ : ภูมิที่ถือว่าไปเกิดแล้วมีความทุกข์ความลําบาก, นรก
(ดูเพิ่มเติมที่ : “สุคติ-ทุคฺคติ” บาลีวันละคำ (49) 21-6-55)
สุคติ–ทุคติ แปลใหม่ กำลังใจก็มา :
สุ = ง่าย + คติ = ไป : สุคติ = ไปง่าย > ทำไมไม่รีบหาทางไป
ทุ = ยาก + คติ = ไป : ทุคติ = ไปยาก > ทำไมยังอยากจะไป
#บาลีวันละคำ (707)
24-4-57