อัยการ (บาลีวันละคำ 734)

อัยการ

บาลีว่าอย่างไร

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกความหมายของคำว่า “อัยการ” (ไอ-ยะ-กาน) ไว้ดังนี้ –

(1) (คำนาม) การของเจ้า

(2) (คำเก่า) ตัวบทกฎหมาย เรียกว่า พระอัยการ

(3) (คำที่ใช้ในกฎหมาย) องค์กรอื่นตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยประกอบด้วยคณะกรรมการอัยการ อัยการสูงสุด และพนักงานอัยการอื่น โดยมีสำนักงานอัยการสูงสุดเป็นหน่วยธุรการ มีอำนาจหน้าที่เกี่ยวกับการดำเนินคดีอาญาทั้งปวง ดำเนินคดีแพ่งหรือคดีปกครอง และให้คำปรึกษาด้านกฎหมายแก่รัฐบาลและหน่วยงานของรัฐ คุ้มครองสิทธิและเสรีภาพของประชาชน และอำนาจหน้าที่ตามที่กำหนดไว้ในกฎหมาย เรียกว่า องค์กรอัยการ, เดิมเรียกว่า กรมอัยการ

(4) ถ้าหมายถึงเจ้าพนักงานผู้ปฏิบัติหน้าที่ในฐานะทนายแผ่นดิน เรียกว่า พนักงานอัยการ หรือ ข้าราชการอัยการ, โบราณเรียกว่า พนักงานรักษาพระอัยการ ยกกระบัตร หรือ ยกบัตร

สรุปความหมายของ “อัยการ” ตาม พจน.54 –

(1) การของเจ้า

(2) ตัวบทกฎหมาย

(3) องค์กรอื่นตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย

(4) เจ้าพนักงานผู้ปฏิบัติหน้าที่ในฐานะทนายแผ่นดิน

(๑) ความหมายตามข้อ (1) = การของเจ้า

“เจ้า” ในที่นี้ไม่ใช่ราชา กษัตริย์ หรือเชื้อพระวงศ์ แต่หมายถึง “นาย” หรือ “ผู้บังคับบัญชา” (ของคนรับใช้ ลูกน้อง หรือคนในสังกัด)

“เจ้า” คำนี้ตรงกับบาลีว่า “อยฺย” (ไอ-ยะ) หมายถึง ผู้เป็นใหญ่, ผู้ปกครอง, เจ้านาย, ผู้สูงศักดิ์, ท่านผู้มีเกียรติ (พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “อยฺย” ว่า gentleman, sire, lord, master)

– ในคัมภีร์จับคู่ “อยฺย” กับ “ทาส” หมายถึงถ้าใครมี “ทาส” (= คนรับใช้) คนรับใช้ก็จะเรียกผู้นั้นว่า “อยฺย”

– ภรรยาเรียกสามีก็ใช้คำว่า “อยฺย” ด้วย

อยฺย (= นาย) + การ (= การกระทำ, การงาน, ผู้กระทำ) = อยฺยการ > อัยการ = การของเจ้า (ตาม พจน.) และแปลว่า “ผู้ทำงานของนาย” ก็ได้

(๒) ความหมายตามข้อ (2) = ตัวบทกฎหมาย

“กฎหมาย” ภาษาอังกฤษว่า law พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล law เป็นบาลีว่า –

(1) nīti นีติ (นี-ติ) = “เครื่องนำไป” ที่เราใช้กันว่า “นิติ” เช่น นิติศาสตร์

(2) paññatti ปญฺญตฺติ (ปัน-ยัด-ติ) = “เครื่องปูลาด” ไว้ให้นั่ง นอน เดิน > ห้ามนั่งนอนเดินที่อื่น ต้องนั่งนอนเดินบนที่ที่ปูลาดไว้ให้ > ข้อบังคับ ตรงกับที่เราใช้ว่า “บัญญัติ”

(3) vavatthā ววตฺถา (วะ-วัด-ถา) = “กำหนดลง” > ข้อกำหนด, ข้อจำกัด

(4) sikkhā สิกฺขา (สิก-ขา) = “อันเขาพึงสำเหนียก” > ข้อที่ต้องรู้และปฏิบัติตาม

(5) āṇā อาณา (อา-นา) = คำสั่ง, คำบังคับ, อำนาจ, การใช้อำนาจ, การสั่งบังคับ

(6) niyoga นิโยค (นิ-โย-คะ) = “ประกอบเข้าไว้อย่างเด็ดขาด” > คำสั่งตายตัว

(๓) ความหมายตามข้อ (3) = องค์กรอื่นตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย

“อัยการ” ตามความหมายนี้ เป็นความหมายเฉพาะในภาษาไทย

แต่คำว่า “องค์กร” (= บุคคล คณะบุคคล หรือสถาบันซึ่งเป็นส่วนประกอบของหน่วยงานใหญ่ที่ทำหน้าที่สัมพันธ์กันหรือขึ้นต่อกัน) อาจเทียบได้กับคำว่า “สงฺฆ” (สัง-คะ) ที่แปลว่า “หมู่” (ในที่นี้ไม่ได้แปลว่า “พระสงฆ์”) เช่นในคำว่า สาวกสงฺฆ = “หมู่แห่งสาวก” หมายถึงสาวกทุกหมู่เหล่า ซึ่งเป็นองค์กรที่พระพุทธเจ้าทรงจัดตั้งขึ้นทำหน้าที่สืบทอดพระพุทธศาสนา แต่ทุกวันนี้เรามักเข้าใจกันเพียงแคบๆ ว่าหมายถึง “พระสงฆ์”

(๔) ความหมายตามข้อ (4) = เจ้าพนักงานผู้ปฏิบัติหน้าที่ในฐานะทนายแผ่นดิน

เรารู้จักคำว่า “อัยการ” ในความหมายนี้กันเป็นส่วนมาก

พจนานุกรม สอ เสถบุตร แปล “อัยการ” เป็นภาษาอังกฤษว่า

– public prosecutor

– crown prosecutor

– public attorney

– state attorney

พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล prosecutor เป็นบาลีว่า –

(1) codaka โจทก (โจ-ทะ-กะ) “ผู้ทักท้วง” “ผู้ตักเตือน” > ผู้ฟ้องร้อง ที่เรารู้จักกันในภาษาไทยว่า “โจทก์”

(2) abhiyuñjaka อภิยุญฺชก (อะ-พิ-ยุน-ชะ-กะ) “ผู้ประกอบอย่างยิ่ง” > ผู้โดดลงไปคลุกกับเรื่องนั้นๆ

แปล attorney เป็นบาลีว่า

(3) parakiccasādhaka ปรกิจฺจสาธก (ปะ-ระ-กิด-จะ-สา-ทะ-กะ) “ผู้ยังกิจของผู้อื่นให้สำเร็จ” > ผู้ทำงานแทน

อัยการ : ผู้ทำหน้าที่ปกป้องรักษาผลประโยชน์ของแผ่นดิน

: ประโยชน์ส่วนตัว รักษาไว้แต่พอกิน

: ประโยชน์ของแผ่นดินรักษาไว้ชั่วลูกชั่วหลาน

—————–

(ตามคำถามลอยๆ ของ Patipong Phu-ngamtong)

#บาลีวันละคำ (734)

21-5-57

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย