ญาณวิถี (บาลีวันละคำ 1,331)

ญาณวิถี

อ่านว่า ยาน-นะ-วิ-ถี

ประกอบด้วย ญาณ + วิถี

(๑) “ญาณ”

บาลีอ่านว่า ยา-นะ รากศัพท์มาจาก ญา (ธาตุ = รู้) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ), แปลง น เป็น ณ

: ญา + ยุ > อน = ญาน > ญาณ แปลตามศัพท์ว่า “เครื่องช่วยรู้” “สิ่งที่เป็นเหตุให้รู้” “รู้สิ่งที่พึงรู้” หมายถึง ความรู้, ปัญญา, การหยั่งเห็น, ความเข้าใจ, การหยั่งรู้, การรับรู้, ความคงแก่เรียน, ทักษะ, ความฉลาด (knowledge, intelligence, insight, conviction, recognition, learning, skill)

“ญาณ” ในความหมายพิเศษ หมายถึงปัญญาหยั่งรู้หรือกําหนดรู้ความจริงอย่างใดอย่างหนึ่งได้อย่างแจ่มชัดจนเกิดความสว่างไสวในดวงจิต หรือความสามารถหยั่งรู้เป็นพิเศษถึงเหตุการณ์ในอดีต ปัจจุบัน และอนาคต

“ญาณ” ในภาษาไทย :

– ถ้ามีคำอื่นมาสมาสท้าย อ่านว่า ยา-นะ- หรือ ยาน-นะ- เช่น ญาณสังวร (ยา-นะ-สัง-วอน, ญาน-นะ-สัง-วอน)

– ถ้าอยู่เดี่ยวหรือเป็นส่วนท้ายของสมาส อ่านว่า ยาน เช่น วชิรญาณ (วะ-ชิ-ระ-ยาน)

(๒) “วิถี”

บาลีเป็น “วีถิ” (โปรดสังเกต ไทย-วิถี บาลี-วีถิ) รากศัพท์มาจาก วี (ธาตุ = ไป, เป็นไป) + ถิ ปัจจัย

: วี + ถิ = วีถิ แปลตามศัพท์ว่า “ที่เป็นที่ดำเนินไป” หมายถึง ถนน, หนทาง, วิถี, ทางเดิน, รอยทาง (street, way, road, path, track)

ญาณ + วีถิ = ญาณวีถิ > ญาณวิถี แปลทับศัพท์ว่า “วิถีแห่งญาณ” หมายถึงช่องทางการรับรู้ทางจิต, ช่องทางแห่งปัญญา คือวิธีฝึกให้เกิดปัญญาและวิธีใช้ปัญญาเพื่อรับรู้สิ่งต่างๆ

อภิปราย :

ข้อความตอนหนึ่งใน “สำนึกในพระมหากรุณาธิคุณ” ที่อ่านในการพระราชทานเพลิงศพ (เข้าใจว่าเป็นสำนวนของสำนักพระราชวังที่แนบไปให้เจ้าภาพพร้อมกับหมายรับสั่ง เพราะเป็นข้อความที่เหมือนกันทุกงาน) มีว่า –

“หากความทราบโดยญาณวิถีถึงดวงวิญญาณของ …. ได้ด้วยประการใดในสัมปรายภพ”

ตัดให้เหลือเฉพาะคำหลักจะได้ว่า – “ทราบโดยญาณวิถี-ได้ด้วยประการใด”

“ทราบโดยญาณวิถี” หมายความว่า ญาณวิถีเป็นเครื่องมือหรือช่องทางสำหรับการรับทราบ (ทราบโดยข่าวหนังสือพิมพ์, โดยข่าวโทรทัศน์, โดยจดหมาย, โดยโทรศัพท์, โดยคนมาส่งข่าว, โดยเฟซบุ๊ก, โดยไลน์, – โดยญาณวิถี)

ตัดให้สั้นอีก จะได้ว่า  – “ทราบ-ได้ด้วยประการใด”

ถ้าตัดประโยคมาถึงขั้นนี้ จะทำให้น่าสงสัยว่า “ญาณวิถี” ดูเหมือนว่าจะไม่ใช่ “เครื่องมือหรือช่องทางสำหรับการรับทราบ” เพราะมี “ด้วยประการใด” ซ้อนเข้ามาอีก หรือไม่ก็ต้องเข้าใจว่า “ญาณวิถี” นั่นเองมีวิธีที่จะรับทราบได้หลายวิธี สุดแต่ว่าเจ้าภาพจะเลือกใช้วิธีไหน (“ด้วยประการใด”) ที่จะทำให้ดวงวิญญาณสามารถรับทราบได้

คนกับคนหรือคนกับสัตว์ถ้าอยู่ในมิติเดียวกันก็สามารถติดต่อสื่อสารกันได้หลายช่องทาง (เช่น โดยข่าวหนังสือพิมพ์, โดยข่าวโทรทัศน์, โดยจดหมาย, โดยโทรศัพท์, โดยคนส่งข่าว, โดยเฟซบุ๊ก, โดยไลน์) แต่คนเป็นกับคนตายไม่สามารถสื่อสารกันได้โดยช่องทางเช่นว่านั้น

เราเชื่อว่าคนตายหรือ “ดวงวิญญาณ” สามารถรับรู้การสื่อสารของคนเป็นได้ด้วยสิ่งที่เรียกว่า “ญาณวิถี” คือช่องทางการรับรู้ทางจิต ไม่ผ่านวัตถุใดๆ (คนเป็นโทรศัพท์ถึงคนตายไม่ได้ คนตายส่งไลน์ถึงคนเป็นไม่ได้)

กล่าวอีกนัยหนึ่ง “ญาณวิถี” เป็นช่องทางเดียวที่คนตายจะรับรู้สิ่งที่คนเป็นสื่อสารถึง ไม่มีช่องทางอื่น

ถ้าเช่นนั้น ข้อความว่า – “ทราบโดยญาณวิถี-ได้ด้วยประการใด” จะแปลว่ากระไร

ผู้เขียนบาลีวันละคำเคยเห็นมีผู้ใช้คำว่า “หากความทราบถึงดวงวิญญาณของ … ด้วยญาณวิถีใดๆ”

“ญาณวิถีใดๆ” หมายความว่า ญาณวิถีมีหลายอย่างหลายชั้นตามระดับความสามารถหรือระดับจิตของผู้ที่ไปเกิดในภพภูมินั้นๆ

ผู้ล่วงลับไปแล้วไปเกิดในภพภูมิที่สามารถจะรับรู้ได้ด้วยญาณวิถีใด ก็ขอให้รับรู้ด้วยญาณวิถีนั้น

ถ้าอย่างนี้ก็ชัด

: ฝึกให้เกิดญาณวิถีตั้งแต่ยังมีชีวิต

: ดีกว่ารอให้ดับจิตแล้วหวังว่าจะเกิดญาณวิถี

21-1-59

ต้นฉบับ