คะเน (บาลีวันละคำ 789)

คะเน

คำที่ชวนคะนึง

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“คะเน : (คำกริยา) กะ, คํานวณเอาอย่างหยาบ ๆ, เช่น คะเนให้พอดี”

ภาษาบาลีมีธาตุ (= รากของศัพท์) ตัวหนึ่ง คือ คณฺ ธาตุ (อ่านว่า คะ-นะ-ทาด) มีคำบอกความหมายว่า –

(1) คณเน = นับ, คำนวณ

(2) สงฺขฺยาเน = นับ

คณฺ ธาตุ รูปคำกริยาสามัญ ปฐมบุรุษ เอกพจน์ เป็น “คเณติ” (คะ-เน-ติ) นักเรียนบาลีเมืองไทยแปลกันว่า “ย่อมนับ”

ถ้าลงวิภัตติอาขยาตบางหมวด จะได้รูปเป็น “คเณ” (คะ-เน) แปลว่า “พึงนับ”

“คเณติ” หรือ “คเณ” พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปลว่า –

(1) to count, to reckon, to do sums (นับ, คำนวณ, บวกเลข)

(2) to regard, to take notice of, to consider, to care for (มองดู, สังเกต, พิจารณา, เอาใจใส่)

ความหมายตามข้อ (2) นับว่าคล้ายหรือใกล้กับความหมายของ “คะเน” ในภาษาไทยมากทีเดียว

คำในภาษาไทยที่ถูก “ลากเข้าวัด” หรือ “จับบวช” น่าจะมี 2 ลักษณะ คือ –

(1) ลากเสียงไปหารูป

เช่นคำว่า “หยุด” (ไม่กระทำต่อ เช่น หยุดกิจการ, เลิก เช่น เขาพูดไม่หยุด) เอาเสียง “หยุด” ไปหารูปคำบาลีว่า “ยุตฺติ” (ยุด-ติ)

“ยุตฺติ” ใช้ในภาษาไทยว่า “ยุติ” พจน.54 บอกความหมายว่า “ตกลง, จบ, เลิก, เช่น เรื่องนี้ยุติแล้ว ไม่ต้องพิจารณาอีกต่อไป”

(2) ลากรูปไปหาความหมาย

เช่นคำว่า “ตาย” (สิ้นใจ, สิ้นชีวิต, ไม่เป็นอยู่ต่อไป)

มีนักบาลีตั้งกระบวนการหาความหมายว่า –

“ติณฺณํ  ภวานํ  อญฺญตรํ  ยาติ  เอเตนาติ  ตาโย”

(ติณณัง ภะวานัง อัญญะตะรัง ยาติ เอเตนาติ ตาโย)

แปลว่า “บุคคลย่อมไปสู่ภพทั้งสามภพใดภพหนึ่งด้วยสิ่งนั้น เหตุนั้น จึงชื่อว่า ตาย”

ความจริงคือ คำว่า “ตาย” ที่มีความหมายเช่นว่านี้ไม่มีในบาลี จึงเป็นการเอาคำไทยมาใส่ความหมายตามบาลีแบบสนุกๆ หรือแบบร้อนวิชาอย่างหนึ่งเท่านั้น

คำว่า “คะเน” ในภาษาไทย กับ “คเณ” (คำกริยา) ในบาลี ทั้งรูป ทั้งเสียง ทั้งความหมาย สอดคล้องกันอย่างน่าคะนึง

แต่ถึงกระนั้นก็ไม่พึงเข้าใจไปว่าเป็นคำเดียวกันแต่ประการใด

งานหาความรู้ทางภาษา ผู้รู้ท่านว่าแง่มุมแปลกๆ ที่หาพบ เป็น “ความบันเทิง” อย่างหนึ่งในการทำงาน

: เมื่อใดรู้สึกว่า การทำงานคือการตรากตรำ

เมื่อนั้น จะได้พักผ่อนก็เพียงชั่วคราว

: แต่เมื่อใดรู้สึกว่า การทำงานคือการพักผ่อน

เมื่อนั้น จะได้พักผ่อนนานยาว

#บาลีวันละคำ (789)

16-7-57

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย