พันธนาคาร (บาลีวันละคำ 1,352)

พันธนาคาร

อ่านว่า พัน-ทะ-นา-คาน

ประกอบด้วย พันธน + อคาร

(๑) “พันธน”

บาลีเขียน “พนฺธน” อ่านว่า พัน-ทะ-นะ รากศัพท์มาจาก พนฺธฺ (ธาตุ = ผูก, มัด) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ)

: พนธฺ + ยุ > อน = พนฺธน แปลตามศัพท์ว่า “ภาวะอันเขาผูกไว้” “วัตถุเป็นเครื่องผูก”

นักเรียนบาลีแปล “พนฺธน” ว่า เครื่องผูก แต่พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปลคำนี้ไว้อีกหลายอย่าง คือ –

(1) binding, bond, fetter (เครื่องผูก, เครื่องมัด, เครื่องรัด)

(2) tying, band, ligature; tie, binding (การมัด, การผูก, การพัน, ผ้าหรือเชือกพันหรือรัดแผล, เครื่องผูกพัน)

(3) holding together, composition, constitution; composition of literature (การยึดถือไว้ด้วยกัน, การประกอบ, การก่อตั้ง; การประพันธ์)

(4) joining together, union, company (การรวมกัน, หมู่หรือบริษัท)

(5) handle (ด้าม)

(6) piecing together (การปะติดปะต่อเข้าด้วยกัน)

(7) strap (สายรัด)

(๒) “อคาร”

บาลีอ่านว่า อะ-คา-ระ (ศัพท์นี้บาลีเป็น “อาคาร” ก็มี) รากศัพท์มาจาก อค (สิ่งที่ไม่ไป, สิ่งที่ไปไหนไม่ได้) + รา (ธาตุ = ถือเอา, ยึดไว้) + กฺวิ ปัจจัย, ลบ กฺวิ, ทีฆะ อะ ที่ (อ)-ค เป็น อา (อค > อคา), ลบ อา ที่สุดธาตุ (รา > ร)

: อค + รา = อครา + กฺวิ = อครากฺวิ >อคารากฺวิ > อคารา > อคาร แปลตามศัพท์ว่า “ที่ยึดเสาไว้ไม่ให้ไป” หมายความว่า เสา ฝา หลังคา และเครื่องประกอบต่างๆ ถูกยึดไว้ตรงนั้น ไปไหนไม่ได้ ที่ตรงนั้นจึงชื่อว่า “อคาร”

ภาษาบาลีเป็น “อคาร” แต่ในภาษาไทยใช้ว่า “อาคาร” พจน.54 บอกไว้ว่า –

“อาคาร : เรือน, โรง, สิ่งที่ก่อสร้างขึ้นที่มีลักษณะคล้ายคลึงเช่นนั้น. (ป., ส. อาคาร, อคาร).”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “อคาร” ว่า house or hut (บ้าน หรือกระท่อม)

พนฺธน + อคาร = พนฺธนาคาร > พันธนาคาร แปลตามศัพท์ว่า “เรื่อนที่ต้องอยู่ด้วยการจองจำ” หมายถึง เรือนจำ หรือคุก (“fetter-house,” prison)

อภิปรายสนุกนึก :

นักจินตนาการทางภาษาเห็นว่า “พันธนาคาร” แปลว่า เรือนจำ จึงแถลงความเห็นว่า “ธนาคาร” น่าจะมาจากคำว่า “พันธนาคาร” นี่เอง โดยอธิบายเตลิดเพลิดเพลินไปว่า พันธนาคารเป็นที่ขังคนเหมือนธนาคารเป็นที่ขังเงิน

: เงินทำให้ติดคุกได้

: แต่เงินก็ทำให้ไม่ต้องติดคุกได้ด้วย

11-2-59

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย