อิสรภาพ (บาลีวันละคำ 1,355)

อิสรภาพ

อ่านว่า อิด-สะ-หฺระ-พาบ

ประกอบด้วย อิสร + ภาพ

(๑) “อิสร”

บาลีเป็น “อิสฺสร” (อิด-สะ-ระ) รากศัพท์มาจาก –

1) อิ (ตัดมาจาก “อิฏฺฐ” = น่าปรารถนา) + อสฺ (ธาตุ = มี, เป็น) + อร ปัจจัย, ซ้อน สฺ ระหว่าง อิ + อสฺ

: อิ + สฺ + อสฺ = อิสฺส + อร = อิสฺสร แปลตามศัพท์ว่า “ผู้มี คือผู้เกิดในภูมิที่น่าปรารถนา” (อยากมี อยากเป็น อยากได้อะไร สมปรารถนาทั้งหมด ไม่มีใครขัดขวาง)

2) อิสฺสฺ (ธาตุ = เป็นใหญ่) + อร ปัจจัย

: อิสฺส + อร = อิสฺสร แปลตามศัพท์ว่า “ผู้เป็นใหญ่”

3) อีสฺ (ธาตุ = ครอบงำ) อร ปัจจัย, ซ้อน สฺ ระหว่าง อีสฺ + อร, รัสสะ อี ที่ อี-(สฺ) เป็น อิ (อีสฺ > อิสฺ)

: อีส > อิสฺ + สฺ + อร = อิสฺสร แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ครอบงำ” หมายถึงปกครอง

“อิสฺสร” ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) ผู้เป็นเจ้า, ผู้ปกครอง, ผู้เป็นนาย, หัวหน้า (lord, ruler, master, chief)

(2) พระเจ้าผู้สร้างโลก, พระพรหม (creative deity, Brahmā)

“อิสฺสร” ในภาษาไทยตัดตัวสะกดออกตัวหนึ่ง ใช้ว่า “อิสร”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“อิสร-, อิสระ : (คำวิเศษณ์) เป็นใหญ่, เป็นไทแก่ตัว, เช่น อิสรชน, ที่ปกครองตนเอง เช่น รัฐอิสระ, ไม่ขึ้นแก่ใคร, ไม่สังกัดใคร, เช่น อาชีพอิสระ นักเขียนอิสระ.น. ความเป็นไทแก่ตัว เช่น ไม่มีอิสระ แยกตัวเป็นอิสระ. (ป. อิสฺสร; ส. อีศฺวร).”

(๒) “ภาพ”

รูปคำมาจาก “ภาว” (พา-วะ) ในบาลี

“ภาว” รากศัพท์มาจาก ภู (ธาตุ = มี, เป็น) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แผลง อู เป็น โอ, แปลง โอ เป็น อาว

: ภู + ณ = ภูณ > ภู > โภ > ภาว แปลตามศัพท์ว่า “ความมี” “ความเป็น”

ความหมายของ “ภาว” ในภาษาไทย พจน.54 บอกไว้ว่า –

“ภาว-, ภาวะ : (คำนาม) ความมี, ความเป็น, ความปรากฏ, เช่น ภาวะน้ำท่วม ภาวะเศรษฐกิจตกต่ำ. (ป., ส.).”

ภาว แปลง ว เป็น พ = ภาพ

ความหมายของ “ภาพ” ในภาษาไทย พจน.54 บอกไว้ว่า –

(1) ความ, ความมี, ความเป็น, มักใช้ประกอบเป็นส่วนท้ายของคำสมาส เช่น มรณภาพ ว่า ความตาย.

(2) รูปที่ปรากฏเห็นหรือนึกเห็น เช่น ภาพทิวทัศน์ ภาพในฝัน.

(3) สิ่งที่วาดขึ้นเป็นรูปหรือสิ่งที่ถ่ายแบบไว้ เช่น ภาพสีน้ำมัน ภาพถ่าย.

ในที่นี้ “ภาพ” ใช้ในความหมายตามข้อ (1)

อิสร + ภาพ = อิสรภาพ แปลตามศัพท์ว่า “ความเป็นใหญ่”

ความหมายในภาษาไทย พจน.54 บอกไว้ว่า –

“อิสรภาพ : (คำนาม) ความเป็นใหญ่, ความเป็นไทแก่ตัว; การปกครองตนเอง.”

“อิสรภาพ” เป็นศัพท์บัญญัติเทียบคำอังกฤษว่า freedom; independence

พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล freedom เป็นบาลีว่า –

(1) vimutti วิมุตฺติ (วิ-มุด-ติ) = ความหลุดรอดปลอดพ้น

(2) aparādhīnatā อปราธีนตา (อะ-ปะ-รา-ที-นะ-ตา) = ความไม่ตกอยู่ในเงื้อมมือของใคร

(3) pamokkha ปโมกฺข (ปะ-โมก-ขะ) = ความหลุดพ้น

(4) abhāva อภาว (อะ-พา-วะ) = ความไม่มีอะไรที่จะต้องไปข้องเกี่ยวกับอะไร

(5) viraha วิรห (วิ-ระ-หะ) = ความว่างเปล่า

และแปล independence เป็นบาลีว่า –

(1) aparavasatā อปรวสตา (อะ-ปะ-ระ-วะ-สะ-ตา) = ความไม่ตกอยู่ในอำนาจของผู้อื่น

(2) seritā เสริตา (เส-ริ-ตา) = การไปไหนๆ ได้ด้วยตนเอง > ความมีเสรี

: ถ้ากิเลสยังไม่ราบคาบ

: อิสรภาพก็ยังไม่มี

14-2-59

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย