สุริยุปราคา (บาลีวันละคำ 1,379)
สุริยุปราคา
อ่านว่า สุ-ริ-ยุ-ปะ-รา-คา ก็ได้ สุ-ริ-ยุบ-ปะ-รา-คา ก็ได้
ประกอบด้วย สุริย + อุปราคา
(๑) “สุริย”
บาลีอ่านว่า สุ-ริ-ยะ รากศัพท์มาจาก –
(1) สุร (ความกล้า) + อิย ปัจจัย
: สุร + อิย = สุริย แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่ยังความกล้าให้เกิดขึ้นแก่ชาวโลก”
(2) สุ (ธาตุ = เบียดเบียน) + อิส ปัจจัย, ลง ร อาคมระหว่าง สุ + อิส (สุ + ร + อิส), แปลง ส ที่ อิส เป็น ย (อิส > อิย)
: สุ + ร + อิส = สุริส > สุริย แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่เบียดเบียนความกลัวของสัตวโลกด้วยการกำจัดความมืด”
(3) สรฺ (ธาตุ = ไป, เป็นไป) + ย ปัจจัย, แปลง สรฺ เป็น สุริ
: สรฺ + ย = สรย > สุริย แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่โคจรเรื่อยไป”
“สุริย” หมายถึง ดวงอาทิตย์ (the sun) ซึ่งนิยมทับศัพท์ว่า สุริยะ, สุริยา, สูรย์ ภาษาไทยใช้ว่า ตะวัน
(๒) “อุปราคา”
บาลีเป็น “อุปราคา” (อุ-ปะ-รา-คา) ประกอบด้วย อุป (คำอุปสรรค = เข้าไป, ใกล้, มั่น) + ราคา
“ราคา” รากศัพท์มาจาก รญฺชฺ (ธาตุ = ย้อม, กำหนัด, ยินดี) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ลบ ญฺ ที่ รญฺชฺ (รญฺชฺ > รชฺ), แปลง ช เป็น ค, ยืดเสียง อะ ที่ ร-(ชฺ) เป็น อา (รชฺ > ราช) + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์
: รญฺชฺ + ณ = รญฺชณ > รญฺช > รช > ราช > ราค + อา = ราคา แปลตามศัพท์ว่า “เครื่องย้อมสี” “ภาวะเป็นเหตุให้กำหนัด”
ราค > ราคา หมายถึง (1) สี, ย้อมสี, การทำให้เป็นสี (colour, hue; colouring, dye) (2) ความกำหนัด, ตัณหา (excitement, passion)
อุป + ราคา = อุปราคา แปลตามศัพท์ว่า “เข้าไปย้อม” “เข้าไปทำให้กำหนัด” แปลแบบลากเข้าความว่า “เข้าไปเปลี่ยนสี”
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน มีคำว่า “อุปราค” บอกไว้ว่า –
“อุปราค : (คำนาม) สูรย์ หรือ จันทร์; ราหู; ทุกข์; ความประพฤติผิด; มรรยาทที่ไม่งาม; ความครหา; an eclipse of the sun or moon; Rāhu or the ascending node; affliction, calamity; misbehaviour, improper conduct; reproach.”
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“อุปราคา : (คำนาม) การทําให้ดํา, การทําให้มีมลทิน, ในคําว่า จันทรุปราคา สุริยุปราคา.”
สุริย + อุปราคา = สุริยุปราคา แปลตามศัพท์ว่า “การเข้าไปย้อมสีดวงอาทิตย์” “การเข้าไปทำให้ดวงอาทิตย์มีมลทิน”
พจน.54 บอกไว้ว่า –
“สุริยุปราคา : (คำนาม) ปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นเมื่อดวงอาทิตย์ ดวงจันทร์ และโลกโคจรมาอยู่ในแนวเดียวกัน ดวงจันทร์จึงบังแสงอาทิตย์ที่ส่องมายังโลก เป็นเหตุให้เห็นดวงอาทิตย์มืดเป็นบางส่วนหรือทั้งหมด, (ปาก) สุริยคราส หรือ สูรยคราส.”
9 มีนาคม 2559 มีสุริยุปราคา มองเห็นได้ในประเทศไทย
ดูก่อนภราดา !
: สุริยุปราคาทำให้ตะวันมืดเพียงชั่วขณะ
: ดังฤๅจะยอมให้โมหะทำให้ใจมืดไปชั่วกาลนาน
9-3-59