หายนะ (บาลีวันละคำ 1,395)

หายนะ

อ่านว่า หา-ยะ-นะ

บาลีเขียน “หายน” อ่านว่า หา-ยะ-นะ เหมือนกัน รากศัพท์มาจาก –

(๑) หา (ธาตุ = เสื่อม) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ), ลง ย อาคมระหว่าง หา + ยุ (หา + ย + ยุ)

: หา + ย + ยุ > อน : หา + ย + อน = หายน แปลตามศัพท์ว่า “ภาวะที่เสื่อมไป” หมายถึง ความหายนะ, ความเสื่อม, ความเสื่อมถอยหรือลดลง (diminution, decay, decrease)

(๒) หา (ธาตุ = ละ, ทิ้ง) + อยฺ (ธาตุ = ไป) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ)

: หา + อยฺ = หาย + ยุ > อน : หาย + อน = หายน แปลตามศัพท์ว่า “กาลที่ละไปเรื่อยๆ”

(๓) หา (ธาตุ = แบ่งปัน) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ), ลง ย อาคมระหว่าง หา + ยุ (หา + ย + ยุ)

: หา + ย + ยุ > อน : หา + ย + อน = หายน แปลตามศัพท์ว่า “กาลที่ปันอายุไป”

“หายน” ที่มาจากข้อ (๒) และ (๓) หมายถึง ปี (year)

สรุปว่า หายน > หายนะ แปลว่า ความเสื่อม ก็ได้ แปลว่า ปี ก็ได้

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน มีคำว่า “หายน” 2 คำ บอกไว้ว่า –

(1) หายน : (คำนาม) สังวัตสรกาล; เปลวไฟ; รัศมี; a year; a flame; a ray.

(2) หายน : (คำนาม) ศาลีชนิดหนึ่ง; a kind of rice.

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 ก็เก็บคำว่า “หายนะ” ไว้ 2 คำ บอกไว้ว่า –

(1) หายนะ ๑ : (คำนาม) ความเสื่อม, ความเสียหาย, ความฉิบหาย. (ป.).

(2) หายนะ ๒ : (คำนาม) ปี. (ป., ส.).

ข้อสังเกต :

๑. “หายน” ในสันสกฤตไม่มีคำแปลว่าความเสื่อม ตรงกับที่ พจน.54 บอกที่มาของ “หายนะ ๑” ที่หมายถึงความเสื่อม ว่า “(ป.)” ซึ่งหมายถึงเป็นบาลีอย่างเดียว แต่ “หายนะ ๒” ที่หมายถึงปี บอกว่า “(ป., ส.)” หมายความว่า “หายน” ที่หมายถึง ปี เป็นทั้งบาลีและสันสกฤต

อย่างไรก็ตาม ในภาษาไทยเมื่อพูดว่า “หายนะ” ย่อมเข้าใจกันว่าหมายถึงความเสื่อม คงไม่มีใครนึกว่า “หายนะ” แปลว่า ปี ก็ได้

๒. “หายนะ” ที่แปลว่า “ปี” ชวนให้ลากเข้าความว่า ก็คงมีเค้ามาจาก “ความเสื่อม” นั่นเอง เช่นคนสองคนอายุไม่เท่ากัน ถามว่า แก่กว่ากันเท่าไร? ตอบว่า “แก่กว่ากัน ๒ ปี” คำว่า “แก่กว่า” ก็คือวัยเสื่อมไปมากกว่า และเราวัดระยะเวลาที่เสื่อมมากน้อยกว่ากันเป็น “ปี” : ความเสื่อม = ปี

๓. พจน.54 บอกคำอ่านไว้อย่างน่าสังเกต คือ

– “หายนะ” ที่หมายถึงความเสื่อม อ่านว่า หา-ยะ-นะ ก็ได้ อ่านว่า หาย-ยะ-นะ ก็ได้

– แต่ “หายนะ” ที่หมายถึงปี อ่านว่า หา-ยะ-นะ อย่างเดียว

น่าตั้งคำถามว่า ทำไม “หายนะ” ที่หมายถึงปี จึงไม่บอกว่า อ่านว่า หาย-ยะ-นะ ก็ได้

ดูก่อนภราดา!

: ฉันใด ปลาหลงฮุบเบ็ดที่เกี่ยวเหยื่ออันโอชะ

: ฉันนั้น มนุษย์หลงฮุบเอาหายนะว่าเป็นความเจริญ

27-3-59

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย