อารัมภบท (บาลีวันละคำ 1,485)

อารัมภบท

อ่านว่า อา-รำ-พะ-บด

ประกอบด้วย อารัมภ + บท

(๑) “อารัมภ”

บาลีเขียน “อารมฺภ” รากศัพท์มาจาก อา (คำอุปสรรค = ทั่วไป, ยิ่ง) + รภฺ (ธาตุ = เริ่ม) + อ ปัจจัย, ลงนิคหิตอาคมที่ต้นธาตุแล้วแปลงเป็น มฺ (รภฺ > รํภฺ > รมฺภ)

: อา + รภฺ = อารภฺ > อารํภฺ > อารมฺภ + อ = อารมฺภ แปลตามศัพท์ว่า “การเริ่มต้นทั่วไป”

“อารมฺภ” ในบาลีหมายถึง –

(1) ความเพียร, ความพยายาม, การเริ่มต้นทำงาน (attempt, effort, inception of energy)

(2) การค้ำจุน, ความมุ่งหมาย, ความประสงค์, สิ่งของ (support, ground, object, thing)

(๒) “บท”

บาลีเป็น “ปท” (ปะ-ทะ) รากศัพท์มาจาก ปทฺ (ธาตุ = บรรลุ, ถึง) + อ ปัจจัย

: ปทฺ + อ = ปท แปลตามศัพท์ว่า (1) “สภาวะอันพระอริยะบรรลุ” = นิพพาน (2) “สิ่งเป็นเหตุเป็นไปแห่งผล” = เหตุ, เค้ามูล, ปัจจัย (3) “อวัยวะเป็นเครื่องเดินไป” = เท้า

“ปท” ในบาลีใช้ในความหมายอะไรบ้าง :

(1) เท้า (foot)

(2) การก้าว, รอยเท้า, ทาง (step, footstep, track)

(3) หนทาง, ช่องทาง (way, path)

(4) ตำแหน่ง, สถานที่ position, place

(5) กรณี, โชคชะตา, หลักการ, ส่วน, องค์ประกอบ, ลักษณะ, ส่วนประกอบ, รายการ, สิ่งของ, มูลฐาน (case, lot, principle, part, constituent, characteristic, ingredient, item, thing, element)

(6) ในบทร้อยกรองหมายถึง คำ, ฉันท์ (หรือหนึ่งในสี่ของฉันท์), โศลก, บท, ประโยค (a word, verse (or a quarter of a verse), stanza, line, sentence)

ในที่นี้ “ปท” ใช้ในความหมายตามข้อ (6)

“ปท” ในภาษาไทยมักใช้ทับศัพท์ว่า “บท”

อารมฺภ + ปท = อารมฺภปท > อารัมภบท แปลตามศัพท์ว่า “บทเริ่มต้น”

ในภาษาไทย คำว่า “อารัมภ” และ “อารัมภบท” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกความหมายไว้ว่า –

(1) อารัมภ-, อารัมภะ, อารัมภ์ : (คำนาม) การปรารภ มักใช้เป็นส่วนหน้าของคำสมาส เช่น อารัมภบท อารัมภกถา; การเริ่มต้น, การตั้งต้น, ในคำว่า วิริยารัมภะ = การเริ่มต้นความเพียร; ความเพียร. (ป., ส.).

(2) อารัมภกถา, อารัมภบท : (คำนาม) คําปรารภ, คําเริ่มต้น, คํานํา.

“อารัมภบท” หรือคำนำ ตรงกับคำอังกฤษว่า preface

พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล preface เป็นบาลีว่า mukhabandha มุขพนฺธ (มุ-ขะ-พัน-ทะ) แปลว่า “คำที่ผูกขึ้นไว้ข้างหน้า”

คำนำของ สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน ใช้คำว่า “มุขพันธ์” แทนที่จะใช้ว่า “อารัมภบท” หรือ “คำนำ” ดังที่พบเห็นในหนังสือทั่วไป

: เริ่มต้นผิด ไม่ได้แปลว่าจะลงท้ายถูกไม่ได้

28-6-59

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย