ธงชัย (บาลีวันละคำ 1,492)
ธงชัย
บาลีว่าอย่างไร
(๑) “ธง”
คำบาลีสามัญว่า “ธช” (ทะ-ชะ) รากศัพท์มาจาก ธชฺ (ธาตุ = ไป) + อ ปัจจัย
: ธชฺ + อ = ธช (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “ผ้าที่สะบัดไป”
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ธช” ว่า a flag, banner; mark, emblem, sign, symbol (ธง, สัญลักษณ์; เครื่องหมาย, เครื่องแสดง, เครื่องสังเกต)
(๒) “ชัย”
บาลีเป็น “ชย” (ชะ-ยะ) รากศัพท์มาจาก ชิ (ธาตุ = ชนะ) + อ ปัจจัย, แผลง อิ ที่ ชิ เป็น เอ แล้วแปลง เอ เป็น อย (ชิ > เช > ชย)
: ชิ > เช > ชย + อ = ชย (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “ความชนะ” หมายถึง การปราบ, การพิชิต, ชัยชนะ (vanquishing, overcoming, victory)
“ชย” ในภาษาไทยใช้ว่า “ชัย” (ไช)
“ธงชัย” ในภาษาไทย เมื่อแปลงกลับเป็นบาลี “ชย” อยู่หน้า “ธช” อยู่หลัง
ชย + ธช ตามหลักไวยากรณ์บาลีท่านให้ซ้อน ทฺ ซึ่งเป็นพยัญชนะที่อยู่หน้า ธ (ในพยัญชนะวรรค : ต ถ ท ธ น) อันเป็นพยัญชนะแรกของคำหลัง
ชย + ทฺ + ธช = ชยทฺธช อ่านว่า ชะ-ยัด-ทะ-ชะ แปลตามศัพท์ว่า “ผืนผ้าที่สะบัดไปเพื่อความชนะ” หรือ “ธงแห่งชัยชนะ” แปลตรงตัวว่า “ธงชัย”
คำว่า “ชยทฺธช” มีใช้ในคัมภีร์
พจนานุกรม สอ เสถบุตร แปลคำว่า “ธงชัย” เป็นอังกฤษว่า –
(1) the flag of victory
(2) luckly (day of the week)
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
(1) ธงชัย ๑ : (คำนาม) ธงซึ่งเป็นเครื่องหมายแห่งชัยชนะ.
(2) ธงชัย ๒ : (คำนาม) กาลโยคอย่างหนึ่งในโหราศาสตร์ คือ เวลาประกอบด้วยโชค คราวชนะ ศัตรูจะยอมแพ้หรือแตกหนีไป.
จะเห็นได้ว่า ความหมายของ ธงชัย ๒ ในภาษาไทยเป็นความหมายที่เคลื่อนที่มาจากความหมายแรกนั่นเอง
………….
ดูก่อนภราดา!
: “ธงชัย” เป็นเพียงเครื่องจูงใจให้มุ่งมั่นต่อสู้
แต่ไม่ใช่ผู้บันดาลความสำเร็จ
: องค์พระศรีสรรเพชญผู้เป็นที่พึ่งแห่งไตรโลก
ไม่เคยทรงบันดาลโชคและผลสัมฤทธิ์
ให้แก่ผู้ที่ไม่ได้ประกอบกิจด้วยตัวเอง-มิใช่ฤๅ?
5-7-59