ญาติธรรม (บาลีวันละคำ 858)

ญาติธรรม

อ่านว่า ยาด-ติ-ทำ หรือ ยา-ติ-ทำ ก็ได้

แต่อ่านว่า ยาด-ทำ ถือว่าอ่านผิด

หลักคือ “ญาติ” บาลีอ่านว่า ยา-ติ ภาษาไทยอ่านว่า ยาด

ถ้ามีคำอื่นมาสมาสข้างท้าย อ่านว่า ยา-ติ- หรือ ยาด-ติ- คือต้องออกเสียง -ติ- ด้วย

บาลีเป็น “ญาติธมฺม” อ่านว่า ยา-ติ-ทำ-มะ

ประกอบด้วย ญาติ + ธมฺม

“ญาติ” แปลตามศัพท์ว่า “ผู้อันเขารู้กันว่าเป็นใคร”

ความหมายในภาษาไทยคือ “คนในวงศ์วานที่ยังนับรู้กันได้ทางเชื้อสายฝ่ายพ่อหรือฝ่ายแม่”

ท่านว่า “ญาติ” มี 2 ประเภท คือ –

1 คนที่รู้จักกัน ซึ่งอาจใช้คำเรียกว่า “ญาติมิตร”

2 คนที่เกี่ยวข้องกันทางสายเลือด คือ “ญาติสาโลหิต”

“ธมฺม” มาจากรากศัพท์ว่า ธรฺ (ธาตุ = ทรงไว้) + รมฺม (ปัจจัย) ลบ รฺ ที่สุดธาตุ และ ร ต้นปัจจัย = ธมฺม แปลว่า “สภาพที่ทรงไว้”

“ธมฺม” สันสกฤตเป็น “ธรฺม” เราเขียนอิงสันสกฤตเป็น “ธรรม”

“ธรรม” คำง่ายๆ เหมือนหญ้าปากคอก แต่ใช้ทับศัพท์กันจนแทบจะไม่ได้นึกถึงความหมายที่แท้จริง

“ธมฺม – ธรรม” มีความหมายหลายหลาก ดังต่อไปนี้ –

สภาพที่ทรงไว้, ธรรมดา, ธรรมชาติ, สภาวธรรม, สัจธรรม, ความจริง; เหตุ, ต้นเหตุ; สิ่ง, ปรากฏการณ์, ธรรมารมณ์, สิ่งที่ใจคิด; คุณธรรม, ความดี, ความถูกต้อง, ความประพฤติชอบ; หลักการ, แบบแผน, ธรรมเนียม, หน้าที่; ความชอบ, ความยุติธรรม; พระธรรม, คำสั่งสอนของพระพุทธเจ้า ซึ่งแสดงธรรมให้เปิดเผยปรากฏขึ้น

ในที่นี้ “ธรรม” มีความหมายเฉพาะ คือหมายถึง หน้าที่

ญาติ + ธมฺม = ญาติธมฺม > ญาติธรรม

พจน.54 บอกไว้ว่า –

“ธรรม” ที่คําประกอบท้ายคําที่เป็นนามธรรม เมื่อประกอบแล้วมีความหมายไม่ต่างไปจากคําศัพท์เดิม เช่น วัฒนธรรม อารยธรรม.

คำว่า “ญาติ” น่าจะไม่ใช่ “นามธรรม” หรือถ้าใช่ ก็ต้องอยู่ในข้อยกเว้น เพราะเมื่อเอาคำว่า “ธรรม” มาประกอบท้ายมีความหมายเพิ่มขึ้นจากคำเดิม คือ “ญาติธรรม” หมายถึง หน้าที่ของญาติพี่น้อง (the duties of relatives)

หน้าที่ของคนที่เป็นญาติกันก็คือ “เมื่ออยู่ เกื้อกูลกัน, เมื่อจาก ระลึกถึงกัน”

: บางคน เป็นญาติกันแค่ตาย

: บางคน ตายแล้วก็ยังเป็นญาติกัน

: บางคนตัดญาติกันตั้งแต่ยังไม่ตาย

เทศกาลสารท : เทศกาลปฏิบัติญาติธรรม

#บาลีวันละคำ (858)

23-9-57

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย