พิพิธภัณฑ์ (บาลีวันละคำ 863)

พิพิธภัณฑ์

อ่านว่า พิ-พิด-ทะ-พัน

ประกอบด้วย พิพิธ + ภัณฑ์

“พิพิธ” บาลีเป็น “วิวิธ” (วิ-วิ-ทะ) แปลว่า หลายอย่าง, ต่างประการ, ปนกัน (divers, manifold, mixed)

“ภัณฑ์” บาลีเป็น “ภณฺฑ” (พัน-ดะ) รากศัพท์มาจาก ภฑิ (ธาตุ = ห่อ, เก็บ) + ก ปัจจัย, ลงนิคหิตอาคมแล้วแปลงเป็น ณ, ลบ ก และสระที่สุดธาตุ

: ภฑิ > ภํฑิ > ภณฺฑิ + ก = ภณฺฑิ > ภณฺฑ แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งอันบุคคลพึงห่อเก็บ” เดิมหมายถึงสิ่งซึ่งสามารถห่อแล้วเก็บไว้ได้ ต่อมาความหมายขยายไปถึงสิ่งของทั่วไป

ภณฺฑ หมายถึง (1) ของค้าขาย; สินค้า, สิ่งของ, ทรัพย์สมบัติ (stock in trade; collectively goods, wares, property, possessions) (2) เครื่องใช้, วัตถุ, เครื่องมือ (implement, article, instrument)

วิวิธ +ภณฺฑ = วิวิธภณฺฑ > พิพิธภัณฑ์ แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งของหลายอย่าง”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 มีคำว่า “พิพิธภัณฑ์” และ “พิพิธภัณฑสถาน” (พิ-พิด-ทะ-พัน-ทะ-สะ-ถาน) บอกไว้ว่า –

“พิพิธภัณฑ์, พิพิธภัณฑสถาน : (คำนาม) สถานที่เก็บรวบรวมและแสดงสิ่งต่าง ๆ ที่มีความสำคัญด้านวัฒนธรรมหรือด้านวิทยาศาสตร์ โดยมีความมุ่งหมายเพื่อให้เป็นประโยชน์ต่อการศึกษา และก่อให้เกิดความเพลิดเพลินใจ.”

คำว่า “พิพิธภัณฑสถาน” ตรงกับภาษาอังกฤษว่า museum

พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล museum เป็นบาลีว่า

(1) dullabhavatthusamūha ทุลฺลภวตฺถุสมูห (ทุน-ละ-พะ-วัด-ถุ-สะ-มู-หะ) = สถานที่รวบรวมสิ่งของหายาก

(2) kutūhalasālā กุตูหลสาลา (กุ-ตู-หะ-ละ-สา-ลา) = ศาลาที่ชวนให้ตื่นตาตื่นใจ

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “กุตูหลสาลา” ว่า a hall for recreation, a common room (ศาลารมณีย์, ห้องสาธารณะ)

คำว่า “พิพิธภัณฑ์” เป็นคำที่พูดตัดมาจากคำเต็มว่า “พิพิธภัณฑสถาน” เพราะ “พิพิธภัณฑ์” แปลว่า “สิ่งของ…” ไม่ใช่ “สถานที่เก็บและแสดงสิ่งของ…”

คำว่า “พิพิธภัณฑ์” ที่ พจน.54 บอกความหมายว่า “สถานที่ …” จึงนับว่า “ผิดจนถูก” ไปอีกคำหนึ่ง

: ความดีไม่ได้มีไว้เพื่อเก็บเข้าพิพิธภัณฑ์

: แต่มีไว้เพื่อทำประจำวัน และต้องทำจริงๆ

#บาลีวันละคำ (863)

28-9-57

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย