สหัสวรรษ (บาลีวันละคำ 2,662)

สหัสวรรษ

ยังไม่ทันพันปี ลืมคำนี้กันหรือยัง

อ่านว่า สะ-หัด-สะ-วัด

ประกอบด้วยคำว่า สหัส + วรรษ

(๑) “สหัส”

บาลีเป็น “สหสฺส” อ่านว่า สะ-หัด-สะ แปลว่า “พัน” (จำนวน 1,000 = หนึ่งพัน) (a thousand)

ภาษาไทยใช้เป็น “สหัส-” (มีคำอื่นมาสมาสข้างท้าย) และ “สหัสสะ” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“สหัส-, สหัสสะ : (คำวิเศษณ์) หนึ่งพัน คือ ๑๐ ร้อย (๑,๐๐๐). (ป.; ส. สหสฺร).”

(๒) “วรรษ”

เป็นรูปคำอิงสันสกฤต บาลีเป็น “วสฺส” (วัด-สะ) รากศัพท์มาจาก วสฺสฺ (ธาตุ = ราด, รด) + อ ปัจจัย

: วสฺสฺ + อ = วสฺส แปลตามศัพท์ว่า (1) “น้ำที่หลั่งรดลงมา” (2) “ฤดูเป็นที่ตกแห่งฝน” (3) “กาลอันกำหนดด้วยฤดูฝน”

“วสฺส” (ปุงลิงค์, นปุงสกลิงค์) ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) ฝน, ห่าฝน (rain, shower)

(2) ปี (a year)

(3) ความเป็นลูกผู้ชาย, ความแข็งแรง (semen virile, virility)

ในที่นี้ “วสฺส” มีความหมายตามข้อ (2)

บาลี “วสฺส” สันสกฤตเป็น “วรฺษ”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –

“วรฺษ : (คำนาม) ‘วรรษ,’ ฝน; การประพรม; ปี; พลาหก; ฝนหรือฤดูฝน; rain; sprinkling; a year; a cloud; the rains, or rainy season.”

บาลี “วสฺส” สันสกฤตเป็น “วรฺษ” ในที่นี้ภาษาไทยใช้เป็น “วรรษ” (วัด) พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“วรรษ : (คำนาม) พรรษ, ฝน; ปี. (ส. วรฺษ; ป. วสฺส).”

สหสฺส + วสฺส = สหสฺสวสฺส (สะ-หัด-สะ-วัด-สะ) แปลว่า “พันปี” (จำนวนปี 1,000 ปี)

“สหสฺสวสฺส” ในภาษาไทยใช้เป็น “สหัสวรรษ”

อภิปราย :

เมื่อพุทธศักราช 2543 ตรงกับคริสต์ศักราช 2000 และก่อนหน้านั้นนานพอควร คนไทยได้ยินคำว่า “สหัสวรรษ” กันเซ็งแซ่

แต่หลังจากนั้นก็ค่อยๆ ซบเซาลงไป จนถึงบัดนี้เกือบจะไม่มีใครนึกถึงคำนี้

ช่วงเวลานั้น พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 ยังไม่ได้เก็บคำว่า “สหัสวรรษ” ไว้

ครั้นมาชำระแก้ไขปรับปรุงเป็นพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 จึงเก็บคำว่า “สหัสวรรษ” ไว้ บอกไว้ดังนี้ –

“สหัสวรรษ : (คำนาม) รอบ ๑,๐๐๐ ปี. (อ. millennium).”

พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล millennium เป็นบาลีว่า “vassasahassa” = วสฺสสหสฺส (วัด-สะ-สะ-หัด-สะ) แปลจากหลังมาหน้าตามหลักนิยมปกติของบาลีว่า “พันแห่งปี” คือ 1,000 ปี (หนึ่งพันปี)

โปรดสังเกตว่า คำนี้บาลีเป็น “วสฺสสหสฺส” แต่เราใช้เป็น “สหัสวรรษ” แปลงกลับเป็นบาลีว่า “สหสฺสวสฺส”

ไม่ต้องหวังว่า “วสฺสสหสฺส” หรือ “สหสฺสวสฺส” ซึ่งเป็นคำบาลีตรงตัวจะมีใครรู้จัก เพราะแม้แต่ “สหัสวรรษ” ที่แต่งเป็นไทยแล้วและช่วงเวลาหนึ่งเคย “ฮิต” พอพ้นกาลผ่านสมัยไปสักนิด คนก็ลืม

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ทำดี อย่าหวังให้มีใครจำ

: ทำความระยำ โลกจะจำไปอีกหลายพันปี

#บาลีวันละคำ (2,662)

26-9-62

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย