ปาณาติบาต (บาลีวันละคำ 2412)

ปาณาติบาต

มนุษย์อาจเล่นตลก แต่นรกไม่เล่นด้วย

อ่านว่า ปา-นา-ติ-บาด

แยกคำเป็น ปาณ + อติบาต

(๑) “ปาณ”

บาลีอ่านว่า ปา-นะ รากศัพท์มาจาก –

(1) ปาณฺ (ธาตุ = เป็นอยู่, มีชีวิต) + อ ปัจจัย

: ปาณฺ + อ = ปาณ แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งเป็นเครื่องเป็นอยู่ได้แห่งเหล่าสัตว์”

(2) ป (คำอุปสรรค = ทั่วไป, ข้างหน้า, ก่อน, ออก) + อนฺ (ธาตุ = มีลมปราณ) + อ ปัจจัย, ทีฆะ อะ ที่ อ-(นฺ) เป็น อา (อนฺ > อาน), แปลง น เป็น ณ

: ป + อนฺ = ปนฺ + อ = ปน > ปาน > ปาณ แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งเป็นเครื่องให้มีลมปราณ”

“ปาณ” (ปุงลิงค์) หมายถึง คนหรือสัตว์ที่มีชีวิต, ชีวิต, สัตว์โลก (living being, life, creature) นักขบธรรมะให้จำกัดความว่า “สิ่งที่มีลมหายใจ”

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ปาณ-, ปาณะ : (คำนาม) ลมหายใจ; สัตว์มีชีวิต, ชีวิต. (ป.; ส. ปฺราณ).”

(๒) “อติบาต”

บาลีเป็น “อติปาต” (อะ-ติ-ปา-ตะ) รากศัพท์มาจาก อติ (คำอุปสรรค = ยิ่ง, เกิน, ล่วง) + ปตฺ (ธาตุ = ตก) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ทีฆะ อะ ที่ต้นธาตุ (คือ ป) เป็น อา (ปตฺ > ปาต)

: อติ + ปตฺ = อติปต + ณ = อติปตณ > อติปต > อติปาต แปลตามศัพท์ว่า “การยัง-ให้ตกล่วง” หมายถึง ทำร้าย (attack)

ปาณ + อติปาต = ปาณาติปาต (ปา-นา-ติ-ปาตะ) แปลตามศัพท์ว่า “การยังสัตว์มีลมหายใจให้ตกล่วง” หมายถึง พรากสิ่งที่มีชีวิต, ปลิดชีวิต, ฆ่า, ทำลาย (destruction of life, slaying, killing, murder)

“ปาณาติปาต” ในภาษาไทยใช้เป็น “ปาณาติบาต” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ปาณาติบาต : (คำนาม) การทําลายชีวิตมนุษย์และสัตว์อื่น ๆ, การฆ่าสัตว์ตัดชีวิต เช่น ทําปาณาติบาต หากินทางปาณาติบาต. (ป.).”

“ปาณาติบาต” เป็นศีลข้อที่ 1 ในศีล 5 ศีล 8 และศีล 10 และเป็นอาบัติปาราชิกสิกขาบทที่ 1 ในจำนวน 4 สิกขาบท (ในกรณีฆ่ามนุษย์)

องค์ประกอบที่ตัดสินว่าเป็น “ปาณาติบาต” มี 5 คือ :

(1) ปาโณ ปาณะนั้นยังมีชีวิต

(2) ปาณสญฺญิตา ผู้ทำรู้ว่าปาณะนั้นยังมีชีวิต

(3) วธกจิตฺตํ มีเจตนาจะให้ตาย

(4) อุปกฺกโม ลงมือทำ

(5) เตน มรณํ ปาณะนั้นตายด้วยการกระทำนั้นโดยตรง

ข้อสังเกต :

ศีลข้อ “ปาณาติบาต” นี้ มักพูดกันเป็นคำสามัญว่า “ฆ่าสัตว์” คำว่า “สัตว์” ชวนให้นึกแคบเข้าไปเฉพาะสัตว์เดรัจฉาน คือสัตว์ทั่วไปที่ไม่ใช่มนุษย์ แต่ในทางหลักธรรมวินัยท่านจำกัดความไว้รัดกุมด้วยการใช้คำว่า “ปาณ” หมายถึง “สิ่งมีชีวิตที่มีลมปราณ” คือมีลมหายใจ เพราะฉะนั้น สิ่งมีชีวิตที่มี “ปาณ” ทุกชนิด จะเป็นมนุษย์หรือสัตว์ทั่วไปก็ตาม ย่อมรวมอยู่ในศีลข้อนี้ทั้งสิ้น

…………..

ดูก่อนภราดา!

: การฆ่าพระไม่ใช่เป้าหมายของโจรใต้

: แต่เป็นวิธีที่จะทำให้บรรลุเป้าหมาย-คือนรก

#บาลีวันละคำ (2,412)

19-1-62

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย