อาธุลีเยน (บาลีวันละคำ 2411)
อาธุลีเยน
คำบาลีเลียนแบบ
มีคำบาลีที่เรียกว่า “คาถาปัดเป่าฝุ่น PM 2.5” เผยแพร่ทางสื่อต่างๆ มีข้อความตามที่ปรากฏในภาพดังนี้ (ตัวสะกดและวรรคตอนตามต้นฉบับในภาพ)
…………..
คาถาปัดเป่าฝุ่น PM 2.5
สยามเทวาธิราชา จ วายุเทโว
จ วรุณเทโว จ เทยฺยรฏฺฐํ
อนุรกฺขนฺตุ อาธุลีเยนฯ สัพพาฑฺฒติยธุลี
วิวชฺชนฺตุ สัพพาฑฺฒติยธุลี วินสฺสนฺตุ
มา เม ภวตฺวนฺตราโย สุขี ทีฆายุโก โหมิฯ
(๓ จบ)
คำแปล
พระสยามเทวาธิราช และพระพาย และพระพิรุณ ขอจงอภิบาลรักษาประเทศไทย โดยให้ปราศจากฝุ่น ฝุ่น PM 2.5 ทั้งปวงจงบำราศไป ฝุ่น PM 2.5 ทั้งปวงจงหายไป อันตรายทั้งหลายอย่าได้มี ขอจงมีความสุข มีอายุยืน
…………..
เรื่องนี้ได้นำไปเขียนเป็นบาลีวันละคำครั้งหนึ่งแล้ว คือ “คาถาปัดเป่าฝุ่น PM 2.5” บาลีวันละคำ (2,410) 17-1-62 และได้บอกไว้ว่า ยังมีคำที่น่าสนใจ คือคำว่า “อาธุลีเยน” ขอยกไปเขียนเป็นบาลีวันละคำเป็นต่างหากอีกคำหนึ่ง
“อาธุลีเยน” อ่านว่า อา-ทุ-ลิ-เย-นะ แปลว่า “โดยความไม่มีฝุ่นธุลี” รากศัพท์เป็นมาอย่างไร ค้นดูในคัมภีร์ มีคำว่า “ธูลิ” ที่แปลว่า “ธุลี” แต่ยังไม่พบคำว่า “อาธุลีเยน”
วิธีสืบค้นต่อไปก็คือดูคำแวดล้อม ในคาถาปัดฝุ่นฯ มีคำแวดล้อมว่า “อนุรกฺขนฺตุ อาธุลีเยน” (อะนุรักขันตุ อาธุลีเยนะ) รูปประโยคคล้ายกันที่พบบ่อยๆ ก็คือข้อความใน “อาฏานาฏิยปริตร” ซึ่งเป็นคำร้อยกรอง (คาถา) ขอยกมาบทหนึ่ง ดังนี้ –
…………..
คำบาลี:
จตฺตาโร เต มหาราชา
โลกปาลา ยสสฺสิโน
เตปิ ตุมฺเห อนุรกฺขนฺตุ
อาโรคฺเยน สุเขน จ.
คำอ่าน:
จัตตาโร เต มะหาราชา
โลกะปาลา ยะสัสสิโน
เตปิ ตุมเห อะนุรักขันตุ
อาโรค๎เยนะ สุเขนะ จะฯ
คำแปล:
ขอท้าวมหาราชทั้งสี่พระองค์
ผู้รักษาโลก ผู้ทรงยศ
จงคุ้มครองรักษาท่านทั้งหลาย
ให้เป็นผู้ไม่มีโรค และมีความสุขเถิด
…………..
จะเห็นได้ว่า “อนุรกฺขนฺตุ อาธุลีเยน” รูปประโยคตรงกันกับ “อนุรกฺขนฺตุ อาโรคฺเยน”
เพราะฉะนั้น จึงสันนิษฐานได้ว่า “อาธุลีเยน” เลียนแบบมาจาก “อาโรคฺเยน” นั่นเอง
เดาใจผู้แต่งคาถาปัดฝุ่นฯ ว่า ท่านคงเห็นว่า “อาโรคฺเยน” คำหลักคือ “โรค” เทียบได้กับคำว่า “ธุลี”
“โรค” มี “อา-” อยู่หน้า มี “-เยน” ต่อท้าย
ก็เอา “อา” ไปนำหน้า “ธุลี” เป็น “อาธุลี” แล้วเอา “เยน” ไปต่อท้าย จึงเป็น “อาธุลีเยน” เหมือน “อาโรคฺเยน”
สำเร็จรูปออกมาเป็น —
“อนุรกฺขนฺตุ อาธุลีเยน”
เหมือนกับ —
“อนุรกฺขนฺตุ อาโรคฺเยน”
หมายเหตุ :
ผู้ต้องการทราบรากศัพท์ “อาโรคฺย” ซึ่งแจกรูปเป็น “อาโรคฺเยน” โปรดดู: “อาโรคฺย-” บาลีวันละคำ (1,023) 7-3-58
ผู้ต้องการทราบรากศัพท์ “ธุลี” หรือ “ธูลิ” โปรดดู: “ธุลีพระบาท” บาลีวันละคำ (1,958) 19-10-60
แต่ “ธุลี” หรือ “ธูลิ” กลายรูปเป็น “อาธุลีเยน” ได้อย่างไร ขอเปิดโอกาสให้ท่านผู้แต่ง “คาถาปัดเป่าฝุ่น PM 2.5” รับหน้าที่อธิบายเป็นบุคคลแรกก่อน
อภิปราย :
นอกจาก “อนุรกฺขนฺตุ อาธุลีเยน” เลียนแบบ “อนุรกฺขนฺตุ อาโรคฺเยน” แล้ว ข้อความในคาถาปัดฝุ่นฯ ต่อมา คือ —
สัพพาฑฺฒติยธุลี วิวชฺชนฺตุ สัพพาฑฺฒติยธุลี วินสฺสนฺตุ
มา เม ภวตฺวนฺตราโย สุขี ทีฆายุโก โหมิฯ
ก็ยังเลียนแบบคาถาอนุโมทนาที่เราคุ้นหูกันดี นั่นคือ –
คำบาลี:
สพฺพีติโย วิวชฺชนฺตุ
สพฺพโรโค วินสฺสตุ
มา เต ภวตฺวนฺตราโย
สุขี ทีฆายุโก ภว.
คำอ่าน:
สัพพีติโย วิวัชชันตุ
สัพพะโรโค วินัสสะตุ
มา เต ภะวัต๎วันตะราโย
สุขี ทีฆายุโก ภะวะ.
คำแปล:
ความจัญไรทั้งปวงจงบำราศไป
โรคทั้งปวงจงเสื่อมสูญไป
อันตรายจงอย่ามีแก่ท่าน
ขอท่านจงมีความสุข มีอายุยืน
เปรียบเทียบ:
คาถาอนุโมทนา: สพฺพีติโย วิวชฺชนฺตุ
คาถาปัดฝุ่นฯ: สัพพาฑฺฒติยธุลี วิวชฺชนฺตุ
คาถาอนุโมทนา: สพฺพโรโค วินสฺสตุ
คาถาปัดฝุ่นฯ: สัพพาฑฺฒติยธุลี วินสฺสนฺตุ
คาถาอนุโมทนา: มา เต ภวตฺวนฺตราโย
คาถาปัดฝุ่นฯ: มา เม ภวตฺวนฺตราโย
คาถาอนุโมทนา: สุขี ทีฆายุโก ภว.
คาถาปัดฝุ่นฯ: สุขี ทีฆายุโก โหมิ
…………..
มีผู้ชี้แจงว่า ผู้แต่ง “คาถาปัดเป่าฝุ่น PM 2.5” นี้ แต่งกันสนุกสนาน แต่งเล่นๆ เอาสนุกในหมู่เพื่อน
นักเลงบาลีรุ่นเก่าท่านก็เอาคำบาลีมาเล่นสนุก แต่ท่านเล่นอย่างมีขอบเขต แต่ที่สำคัญ ใครเห็นก็รู้ทันทีว่าเป็นการเล่นสนุก ไม่ต้องมีคำชี้แจงประกอบ
เช่น ในย่านพาหุรัดมีร้านค้าของแขกอินเดียเป็นจำนวนมากที่ตั้งชื่อเป็นคำบาลีสันสกฤต นักเลงบาลีสมัยนั้นเอาชื่อร้านเหล่านั้นมาแต่งเป็นฉันท์บาลีอย่างครื้นเครง ผู้เขียนบาลีวันละคำจำได้วรรคหนึ่งว่า –
“รตนมาลา จ การาจี”
(ร้านรัตนมาลา และร้านการาจี-คนรุ่นเก่าคงจะยังจำร้านพวกนี้ได้)
หรือที่เล่นสนุกแบบพื้นๆ ในชั้นเรียน เช่น –
“โสติง ปติฏฺฐติ โหนดบ้า”
แปลว่า “สิงโตตั้งอยู่หน้าโบสถ์”
แต่นักเลงบาลีสมัยนี้เล่นสนุกแบบต้องมีคำชี้แจงประกอบ
อย่างไรก็ตาม ผู้ใฝ่รู้ย่อมถือเป็นโอกาสที่จะศึกษาหาความรู้จากเรื่องเล่นสนุกได้เสมอ-ไม่ว่าจะเล่นแบบไหนก็ตาม
…………..
ดูก่อนภราดา!
: รู้กฎหมายระดับเชี่ยวชาญ
ไม่ใช่หลักประกันว่าจะไม่ทำผิด
: รู้บาลีระดับบัณฑิต
ไม่ใช่หลักประกันว่าจะไม่ทำพิเรนทร์
#บาลีวันละคำ (2,411)
18-1-62