สมรรถนะ-สมรรถภาพ (บาลีวันละคำ 893)
สมรรถนะ–สมรรถภาพ
สมรรถนะ อ่านว่า สะ-มัด-ถะ-นะ
สมรรถภาพ อ่านว่า สะ-มัด-ถะ-พาบ หรือ สะ-หฺมัด-ถะ-พาบ ก็ได้ (ตาม พจน.54)
คำหลักในสองคำนี้คือ “สมรรถ-”
คำนี้บาลีเป็น “สมตฺถ” (สะ-มัด-ถะ) เป็นคุณศัพท์ แปลว่า อาจ, สามารถ (able, strong)
(1) สมตฺถ + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะนะ)
: สมตฺถ + ยุ > อน = สมตฺถน (สะ-มัด-ถะ-นะ) แปลตามศัพท์ว่า “ความเป็นผู้สามารถ”
(2) สมตฺถ + ภาว (พา-วะ, = ความมี, ความเป็น)
: สมตฺถ + ภาว = สมตฺถภาว (สะ-มัด-ถะ-พา-วะ) แปลตามศัพท์ว่า “ภาวะของผู้สามารถ”
สมตฺถ สันสกฤตเป็น สมรฺถ ภาษาไทยเขียนอิงสันสกฤตเป็น สมรรถ
สมตฺถน > สมรรถนะ
สมตฺถภาว > สมรรถภาพ (แปลง ว เป็น พ)
ทั้งสองคำในภาษาบาลีมีความหมายเหมือนกัน แปลว่า “ความสามารถ” (ability, strength)
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
(1) สมรรถ, สมรรถ– : (คำวิเศษณ์) สามารถ. (ส. สมรฺถ ว่า ผู้สามารถ; ป. สมตฺถ).
(2) สมรรถนะ : (คำนาม) ความสามารถ (ใช้แก่เครื่องยนต์) เช่น รถยนต์แบบนี้มีสมรรถนะดีเยี่ยมเหมาะสำหรับเดินทางไกล.
(3) สมรรถภาพ : (คำนาม) ความสามารถ เช่น เขาเป็นคนมีสมรรถภาพในการทำงานสูงสมควรได้เลื่อนตำแหน่ง.
: มีสมรรถนะสูงสุด ถ้าไม่รู้จักหยุด ก็พัง
#บาลีวันละคำ (893)
28-10-57