คณนะ-คณนา-คณานับ (บาลีวันละคำ 908)

คณนะ-คณนา-คณานับ

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บคำพวกนี้ไว้ทั้ง 3 คำ คือ

(1) คณนะ อ่านว่า คะ-นะ-นะ

(2) คณนา อ่านว่า คะ-นะ-นา, คัน-นะ-นา, คน-นะ-นา

(3) คณานับ อ่านว่า คะ-นา-นับ

พจน.54 บอกความหมายไว้ว่า –

(1) คณนะ, คณนา : (คำแบบ) (คำกริยา) นับ เช่น สุดที่จะคณนา, คณานับ ก็ว่า เช่น สุดคณานับ. (ป., ส.).

(2) คณานับ : (คำกริยา) นับ.

ภาษาบาลีมีธาตุ (= รากของศัพท์) ตัวหนึ่ง คือ คณฺ ธาตุ (อ่านว่า คะ-นะ-ทาด) มีคำบอกความหมายว่า –

(1) คณเน = นับ, คำนวณ

(2) สงฺขฺยาเน = นับ

และมีศัพท์ที่ออกมาจาก คณฺ ธาตุคำหนึ่ง คือ “คณนา” (คะ-นะ-นา) กระบวนการทางไวยากรณ์คือ คณฺ + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ), ลง อา ปัจจัยอิตถีลิงค์

: คณฺ + ยุ > อน = คณน + อา = คณนา แปลตามศัพท์ว่า “การนับ” (counting) ใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) การนับให้รู้ยอด, เลขคณิต, จำนวน (counting up, arithmetic, number)

(2) การนับ, การสำรวจ, สถิติ (counting, census, statistics)

(3) ศาสตร์ในการนับ, วิชาเลขสำหรับศึกษาและประกอบอาชีพ (the art of counting, arithmetics as a study & a profession)

“คณนา” คนเก่าออกเสียงตามสะดวกปากว่า “ครณา” (คอ-ระ-นา-) บางทีก็ตัดสั้นลงอีกเป็น “คณา” (คะ-นา) เช่น “แค่นี้ไม่ครณามือ” “แค่นี้ไม่คณามือ” หมายความว่า งานแค่นี้หรือเรื่องแค่นี้สามารถจัดการได้อย่างง่ายดาย

นับไม่ถ้วน ? :

มือหยิบจับนับอะไรได้ถ้วนทั่ว

นิ้วมือตัวมีกี่ข้อหนอฉงน

รู้อะไรในพิภพจบสากล

แต่ไม่รู้จักตนก็โง่ตาย

—————-

(ตามคำถามของคุณหมอ San C. Too)

#บาลีวันละคำ (908)

12-11-57

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย