ราชวัลลภ (บาลีวันละคำ 1,663)

ราชวัลลภ

อ่านว่า ราด-ชะ-วัน-ลบ

ประกอบด้วย ราช + วัลลภ

(๑) “ราช”

บาลีอ่านว่า รา-ชะ แปลตามรากศัพท์ว่า –

(1) “ผู้รุ่งเรืองโดยยิ่งเพราะมีเดชานุภาพมาก”

ความหมายนี้ประกอบขึ้นจาก ราชฺ (ธาตุ = รุ่งเรือง) + อ (ปัจจัย) = ราช

หมายความว่า ผู้เป็นพระราชาย่อมมีเดชานุภาพมากกว่าคนทั้งหลาย

(2) “ผู้ยังคนทั้งหลายให้ยินดี”

ความหมายนี้ประกอบขึ้นจาก รญฺชฺ (ธาตุ = ยินดี พอใจ) + ณ (ปัจจัย) ลบ ณ ลบ ญฺ แผลง ร เป็น รา = ราช

หมายความว่า เป็นผู้อำนวยความสุขให้ทวยราษฎร์ จนคนทั้งหลายร้องออกมาว่า “ราชา ราชา” (พอใจ พอใจ)

“ราช” หมายถึง พระราชา, พระเจ้าแผ่นดิน ใช้นำหน้าคำให้มีความหมายว่า เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน, เกี่ยวกับพระเจ้าแผ่นดิน หรือเป็นของหลวง

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ราช ๑, ราช– : (คำนาม) พระเจ้าแผ่นดิน, พญา (ใช้แก่สัตว์) เช่น นาคราช คือ พญานาค สีหราช คือ พญาราชสีห์, คํานี้มักใช้ประกอบกับคําอื่น, ถ้าคําเดียวมักใช้ว่า ราชา.”

(๒) “วัลลภ”

บาลีเขียน “วลฺลภ” อ่านว่า วัน-ละ-พะ รากศัพท์มาจาก วลฺลฺ (ธาตุ = ระวัง) + อภ ปัจจัย

: วลฺล + อภ = วลฺลภ (คุณศัพท์) แปลตามศัพท์ว่า “-อันเขาระวังไว้” (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “ผู้คอยระวัง” หมายถึง น่าปรารถนา, น่ารัก, น่ายินดี, เป็นที่โปรดปราน

“วลฺลภ” ถ้าหมายถึงสตรี รูปคำอิตถีลิงค์เป็น “วลฺลภา” (วัน-ละ-พา) แปลว่า สตรีที่เป็นที่รัก, คนโปรด (a beloved woman, a favourite)

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “วลฺลภ” ว่า a favourite (ของชอบ)

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกความหมายของ “วลฺลภ” ในสันสกฤตไว้ดังนี้ –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“วลฺลภ : (คุณศัพท์) ‘วัลลภ, พัลลภ,’ อันเปนที่รัก, อันเปนที่ใคร่; บรม; dear, beloved, desired; supreme; – (คำนาม) กามุก, มิตร; อธิการี, ผู้ดูแล; หัวน่าโคบาล; a lover, a friend; a superintendent, an overseer; the chief herdsman.”

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“วัลลภ : (คำนาม) คนสนิท, ผู้ชอบพอ, คนโปรด, คนรัก. (ป., ส.).”

ราช + วลฺลภ = ราชวลฺลภ แปลตามศัพท์ว่า “ผู้อันพระราชาชอบ” หรือ “ผู้คอยระวังพระราชา” หมายถึง คนโปรดของพระราชา, ผู้ดูแล (a king’s favourite, an overseer)

ในกองทัพไทยมีทหารหน่วยหนึ่งเรียกชื่อว่า “ทหารมหาดเล็กราชวัลลภรักษาพระองค์” เป็นหน่วยที่ทำหน้าที่ถวายอารักขาและรับใช้ต่อองค์พระมหากษัตริย์อย่างใกล้ชิดที่สุด

…………..

ดูก่อนภราดา!

ในโลกนี้

: บางคนเท่านั้นที่มีสิทธิ์เป็นคนโปรดของพระราชา

: แต่ทุกคนมีสิทธิ์ที่จะบำเพ็ญประโยชน์แล้วเป็นคนโปรดของปวงประชา

23-12-59