พันธมิตร (บาลีวันละคำ 1,737)

พันธมิตร

เป็นง่าย แต่หาที่ดีได้ยาก

แยกศัพท์เป็น พันธ + มิตร

(๑) “พันธ”

บาลีเป็น “พนฺธ” (พัน-ทะ) รากศัพท์มาจาก พนฺธฺ (ธาตุ = ผูก, มัด, พัน) + อ ปัจจัย

: พนฺธฺ + อ = พนฺธ แปลตามศัพท์ว่า “ผูก”

“พนฺธ” (คุณศัพท์) ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) การผูกชนิดหนึ่ง (a sort of binding)

(2) เชือกผูก, โซ่ (a halter, tether)

(3) ห่วง, ตรวน (bond, fetter)

(4) ผู้มัดหรือผูกรวมกันไว้ (one who binds or ties together)

(๒) “มิตร”

บาลีเป็น “มิตฺต” อ่านว่า มิด-ตะ รากศัพท์มาจาก –

1) มิทฺ (ธาตุ = รักใคร่, ผูก) + ต ปัจจัย, แปลง ทฺ (ที่ มิทฺ) เป็น ตฺ

: มิทฺ > มิต + ต = มิตฺต แปลตามศัพท์ว่า –

(1) “ผู้รักใคร่กัน” คือต่างคนต่างรู้สึกรักใคร่มีไมตรีต่อกัน

(2) “ผู้ผูกคนอื่นไว้ในตน” คือมีลักษณะชวนให้คนอื่นรักโดยที่เจ้าตัวอาจจะยังไม่ทันได้รู้จักผู้ที่มารักตนนั่นเลยด้วยซ้ำ

2) มิ (ธาตุ = ใส่เข้า) + ต ปัจจัย, ซ้อน ต

: มิ + ตฺ + ต = มิตฺต แปลตามศัพท์ว่า –

(1) “ผู้ควรแก่การที่จะใส่ความลับเข้าไป” คือคนที่เพื่อนสามารถบอกความลับให้รู้ได้ทุกเรื่อง

บางคนเป็นเพื่อนกันก็จริง แต่เพื่อนไม่กล้าบอกความลับ หรือบอกก็บอกได้บางเรื่อง บอกทุกเรื่องไม่ได้ เพราะไม่ไว้ใจว่าจะเก็บความลับได้

(2) “ผู้ใส่เข้าข้างใน” คือคนที่เก็บความลับของเพื่อนไว้ได้ (เก็บไว้เพื่อปกป้องและช่วยแก้ไขให้เพื่อน มิใช่เพื่อใช้เป็นเครื่องมือทำร้ายเพื่อน)

เพื่อนบางคนเก็บความลับของเพื่อนไม่อยู่ หรือเก็บได้ในยามปกติ แต่ถ้าถูกหลอกล่อหรือถูกบีบคั้นก็เก็บไม่อยู่

“มิตฺต” (ปุงลิงค์) หมายถึง เพื่อน (friend) บางครั้งใช้เป็นนปุงสกลิงค์ หมายถึง “ความเป็นเพื่อน” (friendship)

ในพระไตรปิฎกท่านแบ่ง “มิตฺต” ออกเป็น 2 กลุ่ม คือ –

(1) อมิตฺโต  มิตฺตปฺปฏิรูปโก (อะมิตโต มิตตัปปะฏิรูปะโก) = เพื่อนที่ไม่เป็นเพื่อน คือเพื่อนเทียม

(2) มิตฺโต สุหโท (มิตโต สุหะโท) = เพื่อนที่เป็นเพื่อนแท้ คือผู้มีน้ำใจอันงาม

“มิตฺต” สันสกฤตเป็น “มิตฺร” ไทยใช้ตามสันสกฤตเป็น “มิตร”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“มิตร, มิตร– : (คำนาม) เพื่อนรักใคร่คุ้นเคย เช่น มิตรแท้ มิตรเทียม ฉันมิตร. (ส.; ป. มิตฺต).”

พนฺธ + มิตฺต = พนฺธมิตฺต แปลว่า “มิตรที่ผูกพันกัน” คือเป็นเพื่อนตามข้อผูกพัน ในภาษาไทยใช้ว่า “พันธมิตร”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“พันธมิตร : (คำนาม) ความสัมพันธ์ระหว่างรัฐที่จะช่วยเหลือกันตามสนธิสัญญาที่ทําไว้ เพื่อร่วมรบหรือเพื่อการป้องกันร่วมกัน.”

“พันธมิตร” เป็นศัพท์บัญญัติเทียบคำอังกฤษว่า ally และ alliance

พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล ally เป็นบาลีว่า –

(1) sahāya สหาย (สะ-หา-ยะ) = ผู้ร่วมทางกัน, สหาย

(2) mitta มิตฺต (มิด-ตะ) = ผู้มีไมตรีต่อกัน, มิตร

(3) ekapakkhika เอกปกฺขิก (เอ-กะ-ปัก-ขิ-กะ) = ผู้อยู่ฝ่ายเดียวกัน

และแปล alliance เป็นบาลีว่า –

(1) sambandha สมฺพนฺธ (สำ-พัน-ทะ) = ผูกพันกัน

(2) saṃyoga สํโยค (สัง-โย-คะ) = ประกอบเข้าด้วยกัน

(3) sandhāna สนฺธาน (สัน-ทา-นะ) = เชื่อมต่อกัน

…………..

แต่เดิมนั้น คำว่า “พันธมิตร” ใช้หมายถึงประเทศที่ทำข้อตกลงร่วมมือกันในเวลามีศึกสงคราม แต่ต่อมาความหมายขยายออกไปหมายถึงหน่วยงาน องค์กร กลุ่มชน ตลอดจนบุคคลที่รวมตัวกันเพื่อเข้าช่วย เข้าข้าง หรือสนับสนุนฝ่ายใดฝ่ายหนึ่ง ไม่ว่าจะในกิจการ หรือเหตุการณ์ใดๆ ทั้งทางดีและทางร้าย ทั้งทางถูกและทางผิด

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ศัตรูที่ด่าเมื่อเห็นเราประพฤติผิด

: ประเสริฐกว่าพันธมิตรที่ดีแต่สรรเสริญเยินยอ

7-3-60

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย