ขีปนาวุธ (บาลีวันละคำ 1,747)

ขีปนาวุธ

อาวุธของคนกล้าหรือคนเขลา?

อ่านว่า ขี-ปะ-นา-วุด

แยกศัพท์เป็น ขีปน + อาวุธ

(๑) “ขีปน”

บาลีเป็น “ขิปน” (ขิ-ปะ-นะ. ขิ– สระ อิ) รากศัพท์มาจาก ขิปฺ (ธาตุ = ซัดไป) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น “อน” (อะ-นะ)

: ขิปฺ + ยุ > อน = ขิปน (นปุงสกลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “การขว้างไป”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ขิปน” ว่า the act of throwing or the state of being thrown (การขว้างไปหรือสภาพการของการถูกขว้างไป)

“ขิปน” ในภาษาไทยใช้เป็น “ขีปน” (ขี-ปะ-นะ. ขี– สระ อี) ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 ไม่มีคำนี้ที่ใช้เดี่ยวๆ หรือที่สมาสกับคำอื่นนอกจากคำว่า “ขีปนาวุธ”

(๒) “อาวุธ”

บาลีอ่านว่า อา-วุ-ทะ รากศัพท์มาจาก อา (คำอุปสรรค = ทั่วไป, ยิ่ง) + ยุธฺ (ธาตุ = รบ, ต่อสู้) + อ ปัจจัย, แปลง ย ที่ ยุ-(ธฺ) เป็น ว (ยุธฺ > วุธ)

: อา + ยุธฺ = อายุธฺ + อ = อายุธ > อาวุธ (นปุงสกลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่คนถือเอาไปรบกัน”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “อาวุธ” ว่า an instrument to fight with, a weapon, stick etc. (เครื่องมือสำหรับต่อสู้, อาวุธ, ไม้พลอง ฯลฯ )

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“อาวุธ : (คำนาม) เครื่องมือที่ใช้ในการทำร้าย ทำลาย ป้องกัน ต่อสู้ หรือฆ่า; โดยปริยายหมายถึงสิ่งที่มีลักษณะคล้ายคลึงเช่นนั้น เช่น ใช้ปัญญาเป็นอาวุธ; (คำที่ใช้ในกฎหมาย) สิ่งซึ่งโดยสภาพได้จัดทำขึ้นเพื่อใช้ประทุษร้ายร่างกายของบุคคล และรวมถึงสิ่งซึ่งไม่เป็นอาวุธโดยสภาพแต่ซึ่งได้ใช้หรือเจตนาจะใช้ประทุษร้ายร่างกายถึงอันตรายสาหัสอย่างอาวุธ. (ป. อาวุธ, อายุธ; ส. อายุธ).”

ขิปน + อาวุธ = ขิปนาวุธ > ขีปนาวุธ แปลตามศัพท์ว่า “อาวุธที่ขับเคลื่อนออกไป”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ขีปนาวุธ : (คำนาม) อาวุธซึ่งถูกส่งออกไปจากผิวพิภพเพื่อใช้ประหัตประหารหรือทําลายในการสงคราม โดยมีการบังคับวิถีในตัวเองเพื่อนําไปสู่เป้าหมาย การบังคับวิถีนี้บังคับเฉพาะตอนขึ้นเท่านั้น มีหลายชนิด เช่น ขีปนาวุธข้ามทวีป. (อ. ballistic missile).”

“ขีปนาวุธ” เป็นศัพท์บัญญัติจากคำอังกฤษว่า ballistic missile

พจนานุกรม สอ เสถบุตร แปล ballistic ว่า “ซึ่งขว้างหรือยิงไปด้วยกำลัง เช่น ballistic missile อาวุธจรวดซึ่งยิงไปด้วยกำลัง, ขีปนาวุธ”

และแปล missile ไว้ดังนี้ –

1. เครื่องที่ใช้ขว้างปา หรือยิง เช่น ก้อนอิฐ ก้อนหิน กระสุนปืน หอก หลาว ลูกศร

2. จรวด, อาวุธ

โปรดสังเกตว่า คำแปลของพจนานุกรม สอ เสถบุตร ค่อนข้างครอบคลุมความหมายของศัพท์ว่า “ขีปน” ได้ดี

พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี ไม่มีคำว่า ballistic แต่มีคำว่า missile แปลเป็นบาลีดังนี้ –

(1) paharaṇa ปหรณ (ปะ-หะ-ระ-นะ) = เครื่องมือทำร้ายกัน

(2) khipitabbāyudha ขิปิตพฺพายุธ (ขิ-ปิ-ตับ-พา-ยุ-ทะ) = อาวุธที่ใช้โดยวิธีซัด ขว้าง หรือขับเคลื่อนออกไป

(3) cakkaṃ จกฺกํ (จัก-กัง) = กงจักร (อาวุธรูปเป็นวงกลมและมีแฉก ๆ โดยรอบ ใช้โดยวิธีขว้าง)

(4) pāṇimuttaṃ ปาณิมุตฺตํ (ปา-นิ-มุด-ตัง) = (อาวุธ) ที่ปล่อยออกไปจากมือ คือใช้มือขว้างหรือซัดไป

…………..

มีผู้ตั้งข้อสังเกตชวนคิดว่า คนโบราณรบกันด้วยวิธีสู้กันซึ่งหน้า แต่คนสมัยนี้รบกันโดยไม่ต้องเห็นหน้ากัน

ในบาลีมีคำว่า “อทิฏฐปุพพสหาย” (อะ-ทิด-ถะ-ปุบ-พะ-สะ-หาย) หมายถึง คนที่เป็นเพื่อนกันโดยไม่เคยเห็นหน้ากัน

เวลานี้น่าจะต้องมีคำว่า “อทิฏฐปุพพปรปักษ์” (อะ-ทิด-ถะ-ปุบ-พะ-ปอ-ระ-ปัก) หมายถึง คนที่เป็นศัตรูกันโดยไม่เคยเห็นหน้ากัน

…………..

: โลกมิได้เดือดร้อนเพราะคนชั่ว

หากแต่เพราะความชั่วที่มีอยู่ในใจคน

: ขีปนาวุธอาจทำลายคนชั่วได้

แต่ทำลายความชั่วไม่ได้

ดูก่อนภราดา!

: ท่านจะต้องยิงขีปนาวุธอีกกี่ลูก โลกจึงจะสงบสุข?

—————-

(หยิบคำโดยวิสาสะมาจากโพสต์แปลข่าวต่างประเทศของ Thongbai Dhirananandankura)

17-3-60

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย