ดารา (บาลีวันละคำ 990)

ดารา

อ่านว่า ดา-รา

“ดารา” บาลีเป็น “ตารา” (ภาษาไทย ด เด็ก, บาลี ต เต่า) มีรากศัพท์ดังนี้ :

(1) ตา (ธาตุ = ดูแล, รักษา) + ร ปัจจัย + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์

: ตา + ร = ตาร + อา = ตารา แปลตามศัพท์ว่า “ผู้รักษาท้องฟ้าไว้โดยไม่ทอดทิ้ง”

(2) ตรฺ (ธาตุ = ข้าม) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ยืดเสียง อะ ที่ ต– เป็น อา (ภาษาไวยากรณ์ว่า “ทีฆะต้นธาตุ”) + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์

: ตรฺ + ณ = ตร > ตาร + อา = ตารา แปลตามศัพท์ว่า (1) “ผู้เป็นเหตุพักกิจที่ทำแห่งชาวโลก” (เมื่อเห็นสิ่งนั้นในท้องฟ้าก็บ่งบอกว่ามืดแล้ว หยุดการทำงานได้แล้ว) (2) “ผู้ยังชาวโลกให้ข้ามพ้นจากความเลวร้าย” (เล็งถึงการเดินทางกลางคืน เมื่อไปตามทิศทางที่กำหนดได้ด้วยสิ่งนั้น ก็ผ่านพ้นไปถึงปลายทางได้โดยสวัสดี)

(3) ตา (แทนคำว่า “ตายนฺตี” = รักษา, ต้านทาน) + อรฺ (ธาตุ = ไป) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์

: ตา + อรฺ = ตาร + ณ = ตาร + อา = ตารา แปลตามศัพท์ว่า “ผู้โคจรรักษาวิถีของตนไป”

“ตารา” มีความหมายว่า –

(1) ดาว, ดาวพระเคราะห์ (a star, a planet)

(2) ประกาย, แสงวาววับ, แสงกระพริบ (sparkling, glitter, twinkle)

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ ให้เกร็ดความรู้ภาษาโบราณว่า :

ภาษากรีกโบราณเรียกดาวว่า astrum (ตรงกับความหมายในภาษาอังกฤษว่า disaster = ความพินาศ, ความหายนะ)

ภาษาละตินเรียกดาวว่า stella

ภาษาเผ่าโกธิกในเยอรมันเรียกดาวว่า staírnō

ภาษาเยอรมันโบราณชั้นสูงเรียกดาวว่า sterro

ภาษาอังกฤษเรียกดาวว่า star

ภาษาบาลีสันสกฤตเรียกดาวว่า ตารา, ตารกา

พจนานุกรม สอ เสถบุตร บอกความหมายของ star ไว้ดังนี้

1.ดวงดาว, วัตถุที่เป็นแฉกเหมือนดาว

2.ดาราที่ใช้เป็นเครื่องราชอิสริยาภรณ์, พระราชทานดารา

3.เครื่องหมายดอกจัน ใช้หมายเหตุหนังสือ, หมายด้วยดอกจัน, กา

4.รอยเด่นที่หน้าผากม้า หรือวัว

5.ดาราภาพยนตร์, เป็นดารา, นำออกเล่นเป็นดารา

6.บุคคลที่ช่วงโชติ, ตัวเอก, เอกอุ, ตัวยง

7.โชค, วาสนา

“ตารา” ใช้ในภาษาไทยว่า “ดารา” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

(1) ดาว, ดวงดาว.

(2) เรียกบุคคลที่แสดงนําหรือมีชื่อเสียงในศิลปะการแสดงในทางใดทางหนึ่ง เช่น ดาราภาพยนตร์.

(3) เครื่องประกอบราชอิสริยาภรณ์ตั้งแต่ชั้นทวีติยาภรณ์ขึ้นไป มีลักษณะเป็นดาวรัศมี ๘ แฉกบ้าง ๑๖ แฉกบ้าง, ถ้าเป็นดาราจักรี ก็ทําเป็นรูปจักร ๑๐ กลีบ.

ข้อสังเกต :

(๑) ในภาพยนตร์ฝรั่ง ตอนบอกรายนามนักแสดง ใช้คำว่า staring (ดารานำแสดง) นี่ก็คือ “ดารา” ตามความหมายหนึ่งของ star ในภาษาอังกฤษ

(๒) เราเคยมีคำเรียกบุคคลที่โดดเด่นในกลุ่มหรือในแต่ละสังคมว่า “ดาว” เช่น “ดาวจุฬา” = นิสิตคนเด่นของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย นี่ก็คือใช้ตามความหมายของ star ในภาษาอังกฤษเช่นกัน

(๓) ความหมายข้อ (2) ของ “ตารา” = ประกาย, แสงวาววับ, แสงกระพริบ (sparkling, glitter, twinkle) เป็นความหมายเชิงอุปมา (figure) ส่อนัยว่าคล้ายคลึงกับความหมายของ star (ดาราภาพยนตร์, เป็นดารา, บุคคลที่ช่วงโชติ) แต่ยังไม่พบสำนวนในภาษาบาลีที่ใช้คำว่า “ตารา” หมายถึงบุคคลที่โดดเด่นตรงๆ

: ดีชั่วอยู่ที่ตัวคน

: ไม่ใช่อิทธิพลของดวงดาว

#บาลีวันละคำ (990)

2-2-58

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย