อฏฺฐิ (บาลีวันละคำ 2,019)

อฏฺฐิ = กระดูก

ลำดับ 8 ในอาการสามสิบสอง

อ่านว่า อัด-ถิ

“อฏฺฐิ” รากศัพท์มาจาก –

(1) อสฺ (ธาตุ = ทิ้ง, ขว้างไป; มี, เป็น) + อิ ปัจจัย, แปลง สฺ ที่สุดธาตุเป็น ฏฺฐ

: อสฺ > อฏฺฐ + อิ = อฏฺฐิ แปลตามศัพท์ว่า (1) “สิ่งที่ทิ้งอยู่ตลอดกาลนาน” (2) “สิ่งที่เป็นแกนอยู่ในร่างกาย”

(2) อา (คำอุปสรรค = ทั่วไป, ยิ่ง) + ฐา (ธาตุ = ตั้งอยู่) + อิ ปัจจัย, รัสสะ อา ที่ อา อุปสรรคเป็น อะ (อา > อ), “ลบสระหน้า” คือ อา ที่ ฐา (ฐา > ฐ), ซ้อน ฏฺ ระหว่างอุปสรรคกับธาตุ (อา + ฏฺ + ฐา)

: อา > อ + ฏฺ + ฐา = อฏฺฐา > อฏฺฐ + อิ = อฏฺฐิ แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งเป็นเหตุให้ตั้งอยู่ได้อย่างดี”

“อฏฺฐิ” (นปุงสกลิงค์) ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) กระดูก (a bone)

(2) เมล็ดผลไม้ (the stone of a fruit)

“อฏฺฐิ” แจกด้วยวิภัตตินามที่หนึ่ง (ปฐมาวิภัตติ) เอกพจน์ คงรูปเป็น “อฏฺฐิ” แต่บางทีตรงนี้ท่านใช้ว่า “อฏฺฐี” (อัด-ถี, อิ เป็น อี) เป็นรูปพหูพจน์ แปลว่า กระดูกทั้งหลาย

“อฏฺฐิ” ในภาษาไทยตัดตัวสะกดออก ใช้เป็น “อัฐิ” ยังคงอ่านว่า อัด-ถิ

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“อัฐิ : (คำนาม) กระดูกคนที่เผาแล้ว. (ป. อฏฺ; ส. อสฺถิ).”

โปรดสังเกตว่า ภาษาไทย “อัฐิ” หมายถึง กระดูกคนที่เผาแล้ว แต่ในภาษาบาลี “อฏฺฐิ” หมายถึงกระดูกทั่วไป ไม่จำเพาะว่าเผาแล้วหรือยังไม่ได้เผา

…………..

ขยายความ :

กระดูกในร่างกายมนุษย์ท่านว่ามีประมาณ 300 ชิ้น (ไม่นับฟัน 32 ซี่)

ในคัมภีร์ท่านแสดงรายการจำนวนกระดูกไว้ด้วย ขอนำมาเสนอไว้ในที่นี้เพื่อประกอบความรู้และเปรียบเทียบกับหลักวิชาการสมัยใหม่-โดยเฉพาะ “หมอกระดูก”- ดังนี้

จตุสฏฺฐิ  หตฺถฏฺฐีนิ = กระดูกมือ 64 (หกสิบสี่)

จตุสฏฺฐี  ปาทฏฺฐีนิ = กระดูกเท้า 64 (หกสิบสี่)

จตุสฏฺฐี  มํสนิสฺสิตานิ  มุทุอฏฺฐีนิ = กระดูกอ่อนที่ติดเนื้อ 64 (หกสิบสี่)

เทฺว  ปณฺหิกฏฺฐีนิ = กระดูกส้นเท้า 2 (สอง)

เอเกกสฺมึ  ปาเท  เทฺว  เทฺว  โคปฺผกฏฺฐีนิ = กระดูกข้อเท้าข้างละ 2 (สอง) = 4 (สี่)

เทฺว  ชงฺฆฏฺฐีนิ = กระดูกแข้ง 2 (สอง) [2 ข้าง = 4 (สี่)]

เอกํ  ชนฺนุกฏฺฐิ = กระดูกเข่า 1 (หนึ่ง) [2 ข้าง = 2 (สอง)]

เอกํ  อูรุฏฺฐิ = กระดูกขา (the thigh bone) 1 (หนึ่ง) [2 ข้าง = 2 (สอง)]

เทฺว  กฏิฏฺฐีนิ = กระดูกสะเอว 2 (สอง)

อฏฺฐารส  ปิฏฺฐิกณฺฏกฏฺฐีนิ = กระดูกสันหลัง 18 (สิบแปด)

จตุวีสติ  ผาสุกฏฺฐีนิ = กระดูกซี่โครง 24 (ยี่สิบสี่)

จุทฺทส  อุรฏฺฐีนิ = กระดูกหน้าอก 14 (สิบสี่)

เอกํ  หทยฏฺฐิ = กระดูกบังหัวใจ (a bone of the heart) 1 (หนึ่ง)

เทฺว  อกฺขกฏฺฐีนิ = กระดูกไหปลาร้า 2 (สอง)

เทฺว  โกฏฺฏฏฺฐีนิ = กระดูกสะบัก (a stomach bone or bone of the abdomen) 2 (สอง)

เทฺว  พาหุฏฺฐีนิ = กระดูกต้นแขน 2 (สอง)

เทฺว  เทฺว  อคฺคพาหุฏฺฐีนิ = กระดูกปลายแขนข้างละ 2 (สอง) = 4 (สี่)

สตฺต  คีวฏฺฐีนิ = กระดูก้านคอ 7 (เจ็ด)

เทฺว  หนุกฏฺฐีนิ = กระดูกคาง 2 (สอง)

เอกํ  นาสิกฏฺฐิ = กระดูกจมูก 1 (หนึ่ง)

เทฺว  อกฺขิฏฺฐีนิ = กระดูกเบ้าตา 2 (สอง

เทฺว  กณฺณฏฺฐีนิ = กระดูกหู 2 (สอง)

เอกํ  นลาฏฏฺฐิ = กระดูกหน้าผาก 1 (หนึ่ง)

เอกํ  มุทฺธนฏฺฐิ = กระดูกกระหม่อม 1 (หนึ่ง)

นว  สีสกปาลฏฺฐีนิ = กระดูกกะโหลกศีรษะ 9 (เก้า)

ที่มา: คัมภีร์วิสุทธิมรรค ภาค 2 อนุสสติกัมมัฏฐานนิทเทส หน้า 34-35

……….

ในบทสวด “พระอาการสามสิบสอง” กล่าวถึง “อฏฺฐิ” ไว้ดังนี้ –

๏ อัฏฐิกระดูก………เอ็นมาพันผูก…….กระดูกนานา

ได้สามร้อยท่อน……ทั่วตอนกายา…….อย่าได้สงกา

ไม่เป็นแก่นสาร๚ะ๛

…………..

ดูก่อนภราดา!

จงหมั่นถามตัวเองว่า

: เราเกิดมาเพื่อทำสิ่งที่ถูก

: หรือเกิดมาเพียงเพื่อเอากระดูกถมแผ่นดิน

—————-

(ตามคำอาราธนาของคุณครูอนันต์ นาควิจิตร)

ภาพประกอบ: จาก google

ควรตามไปดูคำว่า “อาการ 32” ที่ลิงก์ข้างล่างนี้ด้วย:

#บาลีวันละคำ (2,019)

22-12-60

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย