อฏฺฐิมิญฺชํ (บาลีวันละคำ 2,021)

อฏฺฐิมิญฺชํ = เยื่อในกระดูก

ลำดับ 9 ในอาการสามสิบสอง

อ่านว่า อัด-ถิ-มิน-ชัง

“อฏฺฐิมิญฺชํ” คำเดิมประกอบด้วย อฏฺฐิ + มิญฺช 

(๑) “อฏฺฐิ” (อัด-ถิ) รากศัพท์มาจาก –

(1) อสฺ (ธาตุ = ทิ้ง, ขว้างไป; มี, เป็น) + อิ ปัจจัย, แปลง สฺ ที่สุดธาตุเป็น ฏฺฐ

: อสฺ > อฏฺฐ + อิ = อฏฺฐิ แปลตามศัพท์ว่า (1) “สิ่งที่ทิ้งอยู่ตลอดกาลนาน” (2) “สิ่งที่เป็นแกนอยู่ในร่างกาย”

(2) อา (คำอุปสรรค = ทั่วไป, ยิ่ง) + ฐา (ธาตุ = ตั้งอยู่) + อิ ปัจจัย, รัสสะ อา ที่ อา อุปสรรคเป็น อะ (อา > อ), “ลบสระหน้า” คือ อา ที่ ฐา (ฐา > ฐ), ซ้อน ฏฺ ระหว่างอุปสรรคกับธาตุ (อา + ฏฺ + ฐา)

: อา > อ + ฏฺ + ฐา = อฏฺฐา > อฏฺฐ + อิ = อฏฺฐิ แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งเป็นเหตุให้ตั้งอยู่ได้อย่างดี”

“อฏฺฐิ” (นปุงสกลิงค์) ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) กระดูก (a bone)

(2) เมล็ดผลไม้ (the stone of a fruit)

(๒) “มิญฺช” (มิน-ชะ) รากศัพท์มาจาก มชฺชฺ (ธาตุ = สะอาด, หมดจด) + อ ปัจจัย, แปลง มชฺช เป็น มิญฺช

: มชฺชฺ + อ = มชฺช > มิญฺช แปลตามศัพท์ว่า “วัตถุอันหมดจด” (คือไม่มีสิ่งภายนอกมาเปื้อนปน) หมายถึง เยื่อ, ไส้, แก่น, เมล็ดใน (marrow, pith, kernel)

ศัพท์นี้มี 2 รูป คือ “มิญฺช” เป็นนปุงสกลิงค์ และลง อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์ : มิญฺช + อา = มิญฺชา เป็นอิตถีลิงค์

“มิญฺช” ศัพท์นี้สันสกฤตเป็น “มชฺชน”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –

“มชฺชน : (คำนาม) การสนาน; อัสถิสาร, เยื่อกระดูก, ‘เยื่อในกระดูก’ ก็เรียก; bathing; marrow.”

อฏฺฐิ + มิญฺช = อฏฺฐิมิญฺช

ในที่นี้ “-มิญฺช” เป็นนปุงสกลิงค์ แจกด้วยวิภัตตินามที่หนึ่ง (ปฐมาวิภัตติ) เอกพจน์ ได้รูปเป็น “อฏฺฐิมิญฺชํ” แปลว่า ไขในกระดูก, เยื่อในกระดูก (marrow)

“อฏฺฐิมิญฺช” ในภาษาไทยใช้เป็น “อัฐิมิญชะ” (อัด-ถิ-มิน-ชะ) พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ดังนี้ –

“อัฐิมิญชะ : (คำนาม) เยื่อในกระดูก. (ป. อฏฺฐิมญฺช).”

โปรดสังเกตว่า พจนานุกรมฯ บอกว่าคำนี้ภาษาบาลีเป็น “อฏฺฐิมญฺช” ( -มญฺ- ไม่ใช่ -มิญฺ-)

…………..

ขยายความ :

ในคัมภีร์ ท่านบรรยายลักษณะของ “อฏฺฐิมิญฺชํ” ไว้ดังนี้ –

ตํ  วณฺณโต  เสตํ.

เยื่อในกระดูกนั้นเป็นสีขาว

สณฺฐานโต  มหนฺตมหนฺตานํ  อฏฺฐีนํ  อพฺภนฺตรคตํ  เวฬุนาฬิยํ  ปกฺขิตฺตเสทิตมหาเวตฺตคฺคสณฺฐานํ.

เยื่อที่อยู่ภายในกระดูกท่อนใหญ่ๆ ลักษณะดังยอดหวายใหญ่ที่เขาลนไฟแล้วสอดเข้าไว้ในกระบอกไม้ไผ่

ขุทฺทานุขุทฺทกานํ  อพฺภนฺตรคตํ  เวฬุยฏฺฐิปพฺเพสุ  ปกฺขิตฺตเสทิตตนุเวตฺตคฺคสณฺฐานํ 

เยื่อที่อยู่ภายในกระดูกท่อนเล็กๆ ลักษณะดังยอดหวายเล็กที่เขาลนไฟแล้วสอดเข้าไว้ในปล้องอ้อ

(คัมภีร์วิสุทธิมรรค ภาค 2 อนุสสติกัมมัฏฐานนิทเทส หน้า 37)

ในบทสวด “พระอาการสามสิบสอง” กล่าวถึง “อฏฺฐิมิญฺชํ”  ไว้ดังนี้ –

๏ อัฏฐิมิญชัง…………..เยื่อในกระดูกยัง…..ตั้งอยู่ไม่นาน

เหมือนยอดหวายนึ่ง…..ให้พึงพิจารณ์………พอสิ้นสังขาร

เน่าเหม็นเป็นไป๚ะ๛

……..

ในภาษาบาลี เมื่อกล่าวถึงความรู้สึกที่เกิดขึ้นอย่างลึกซึ้งท่วมท้นและดำรงคงมั่นอยู่ในจิตใจ นิยมพูดเป็นสำนวนว่า “… จดถึงเยื่อในกระดูก” เช่น –

นามํ  สุตฺวา ว  เปมํ  ฉวิอาทีนิ  ฉินฺทิตฺวา  อฏฺฐิมิญฺชํ  อาหจฺจ  ฐิตํ.

เพียงได้ยินชื่อ ความรักก็ชำแรกผิวผ่านเนื้อจดถึงเยื่อในกระดูกตั้งอยู่

ที่มา: ธมฺมปทฏฺฐกถา ภาค ๒ สามาวตีวตฺถุ

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ถ้าเคารพรักพระธรรมวินัยไม่ถึงเยื่อในกระดูก

: พระพุทธศาสนาก็ราคาถูกลงไปทุกเมื่อเชื่อวัน

—————-

(ตามคำอาราธนาของคุณครูอนันต์ นาควิจิตร)

ภาพประกอบ: จาก google

ควรตามไปดูคำว่า “อาการ 32” ที่ลิงก์ข้างล่างนี้ด้วย:

#บาลีวันละคำ (2,021)

24-12-60

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย