เทพธิดา (บาลีวันละคำ 1,850)

เทพธิดา

มีมากกว่าเทพบุตร

อ่านตามหลักภาษาว่า เทบ-พะ-ทิ-ดา

แต่พจนานุกรมฯ บอกคำอ่านว่า เทบ-ทิ-ดา

แยกศัพท์เป็น เทพ + ธิดา

(๑) “เทพ”

บาลีเป็น “เทว” (เท-วะ) รากศัพท์มาจาก ทิวฺ (ธาตุ = รุ่งเรือง, เล่น, สนุก, เพลิดเพลิน) + อ ปัจจัย, แผลง อิ ที่ ทิ-(วุ) เป็น เอ (ทิวฺ > เทว)

: ทิวฺ + อ = ทิว > เทว แปลตามศัพท์ว่า (1) “ผู้รุ่งเรืองด้วยฤทธิ์ของตน” (2) “ผู้เพลิดเพลินด้วยเบญจกามคุณ”

ความหมายของ “เทว” ที่มักเข้าใจกันหรือเป็นความหมายเด่น คือหมายถึง เทพเจ้า, เทวดา

แต่ความจริง “เทว” ในบาลียังหมายถึง พระราชา, ฟ้า, ท้องฟ้า, ฝน, เมฆฝน อีกด้วย

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “เทว” ไว้ดังนี้ –

(1) good etc. (สิ่งที่ดี และอื่นๆ)

(2) a god, a deity, a divine being (เทวดา, เทพเจ้า, เทพ)

(3) the sky, rain-cloud, rainy sky, rain-god (ท้องฟ้า, เมฆฝน, ท้องฟ้ามีฝน, เทพแห่งฝน)

“เทว” เมื่อใช้ในภาษาไทยแปลง ว เป็น พ ตามสูตรที่นิยมทั่วไป เช่น วร เป็น พร วิวิธ เป็น พิพิธ : เทว > เทพ

(๒) “ธิดา”

บาลีเป็น “ธีตา” ศัพท์เดิมเป็น “ธีตุ” รากศัพท์มาจาก ธรฺ (ธาตุ = ทรงไว้) + ริตุ ปัจจัย, ลบ รฺ ที่สุดธาตุ (ธรฺ > ธ) และ ร ที่ ริตุ ปัจจัย (ริตุ > อิตุ), ทีฆะ อิ ที่ (ธ + อิ =) ธิ เป็น อี (ธิ > ธี)

: ธรฺ + ริตุ = ธรริตุ > ธริตุ > ธิตุ > ธีตุ แปลตามศัพท์ว่า “ผู้อันมารดาบิดาคอยทรงไว้” (คือดูแลรักษาไว้)

“ธีตุ” แจกด้วยวิภัตตินามที่หนึ่ง (ปฐมาวิภัตติ) เอกพจน์ แปลง อุ ที่ (ธี)-ตุ เป็น อา = ธีตา ใช้ในภาษาไทยเป็น “ธิดา” คือ ลูกสาว (a daughter)

เทว + ธีตุ = เทวธีตุ > เทวธีตา แปลตามศัพท์ว่า “ลูกสาวของเทพ” (“daughter of a god”) บางคนถนัดที่จะเข้าใจว่า “เทวดาผู้หญิง” คือ เทพธิดา หรือนางฟ้า (a female deva, goddess or angel)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“เทพธิดา : (คำนาม) นางฟ้า, เทวดาผู้หญิง. (ป. เทวธีตา).”

…………..

ข้อสังเกต :

ในภาษาบาลีคำธรรมดาที่หมายถึง “นางฟ้า” อีกศัพท์หนึ่งคือ “อจฺฉรา” ภาษาไทยใช้ว่า “อัจฉรา” (อัด-ฉะ-รา) คำนี้สันสกฤตเป็น “อปฺสรสฺ” และ “อปฺสรา” ภาษาไทยใช้ว่า “อัปสร” (อับ-สอน)

เป็นอันว่า “เทพธิดา” ในภาษาไทยมีคำใช้หลายคำ เช่น นางฟ้า นางสวรรค์ (มักพูดควบเป็น นางฟ้านางสวรรค์) สาวสวรรค์ นางอัปสร หรือบางที่ใช้ว่า เทพอัปสร อัจฉรา

มีคำของนักสังเกตสมัยไม่เก่าไม่ใหม่พูดกันว่า ภาพเขียนเทพบุตรเทพธิดาของไทยที่เห็นกันทั่วไปนั้น เทพบุตรองค์เดียวมีเทพธิดาเป็นบริวารมากมายหลายองค์ แสดงว่าผู้หญิงได้ขึ้นสวรรค์มากกว่าผู้ชาย

ในภาษาบาลี มีคำที่พบได้บ่อยๆ ว่า “อจฺฉราสหสฺสปริวาโร เทวปุตฺโต” แปลว่า “เทพบุตร (องค์หนึ่ง) มีนางฟ้าหนึ่งพันเป็นบริวาร”

สังเกตดูผู้คนที่ไปทำบุญวันพระตามวัดต่างๆ ปรากฏว่าผู้หญิงมากกว่าผู้ชายหลายส่วน และเป็นอย่างนี้มานานแล้ว ปัจจุบันหลายๆ วัดผู้หญิงเป็นผู้นำในการไหว้พระสวดมนต์

ตามข้อเท็จจริงเช่นนี้ เทพธิดาย่อมมีจำนวนมากกว่าเทพบุตรเป็นธรรมดา

…………..

ดูก่อนภราดา!

: นางดินที่รู้จักอิ่มธรรม-ธรรมดา

: งามกว่านางฟ้าที่ไม่รู้จักอิ่มทิพย์

3-7-60

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย