ชูชก (บาลีวันละคำ 2,076)
ชูชก
กัณฑ์ที่ 5 ในมหาเวสสันดรชาดก 13 กัณฑ์
อ่านว่า ชู-ชก
บาลีอ่านว่า ชู-ชะ-กะ
“ชูชก” เป็นชื่อตัวละครที่มีบทบาทสำคัญในมหาเวสสันดรชาดก ผู้เขียนบาลีวันละคำยังไม่พบคัมภีร์ไวยากรณ์ที่แสดงที่มาของชื่อ จึงต้องใช้วิธีสันนิษฐาน
คำว่า “ชูชก” รากศัพท์น่าจะมาจาก ชูสฺ (ธาตุ = เบียดเบียน) + ณฺวุ ปัจจัย, แปลง ณฺวุ เป็น อก (อะ-กะ), แปลง สฺ ที่สุดธาตุเป็น ช (ชูส = ชูช)
: ชูสฺ + ณฺวุ > อก = ชูสก > ชูชก แปลตามศัพท์ว่า “ผู้เบียดเบียน” หมายถึง ผู้เบียดเบียนคนทั้งหลายด้วยการขอ
ข้อนี้สอดคล้องกับความในร่ายยาวมหาเวสสันดรชาดก กัณฑ์ชูชก ตอนหนึ่งที่ว่า
……..
ใครเขาจะไม่รู้เชิงชายชาติอ้ายขี้ขอ
ล้วนเหล่าอ้ายยกยออ้ายย่ามใหญ่
มึงนี่สุดแท้แต่ว่าใครเขายิ่งให้ก็ยิ่งจะไปเบียฬ
ยาจเน อุปทฺทุโต
แต่มันชวนกันเบียดเบียฬขอนี่ทุกอย่าง
……..
บุรุษโทษในตัวชูชก :
ในคัมภีร์กล่าวว่า ชูชกมีลักษณะ “บุรุษโทษ” คือลักษณะที่เป็นอัปลักษณ์หรือขี้ริ้วขี้เหร่อย่างยิ่งอยู่ในตัว 18 อย่าง ดังนี้ –
(1) พลงฺกปาโท = ตีนแป
(2) อทฺธนโข = เล็บกุด
(3) โอพทฺธปิณฺฑิโก = น่องยาน
(4) ทีโฆตฺตโรฏฺโฐ = ปากยื่น (ริมฝีปากบนยาวยื่นปิดปาก)
(5) จปโล = น้ำลายไหลยืด
(6) กฬาโร = เขี้ยวงอกเหมือนเขี้ยวหมู
(7) ภคฺคนาสโก = จมูกหัก
(9) กุมฺโภทโร = พุงพลุ้ย
(10) ภคฺคปิฏฺฐิ = หลังค่อม
(11) วิสมจกฺขุโก = ตาเบี้ยว (ข้างหนึ่งเล็กข้างหนึ่งใหญ่)
(12) โลหมสฺสุ = หนวดแดง
(13) หริตเกโส = ผมเหลืองหยิกยุ่ง
(14) วลีนํ ติลกาหโต = หนังย่นตกกระ
(15) ปิงฺคโล = ตาเหลือง
(16) วินโต = สามคด คือ เอวคด หลังคด คอคด
(17) วิกโฏ = ขากาง (เวลาเดินกระดูกลั่นเผาะๆ)
(18) พฺรหา ขโร = ขนยาวแข็งหยาบ
ขยายความ :
“ชูชก” เป็นชื่อกัณฑ์ที่ 5 ของมหาเวสสันดรชาดก
ในคัมภีร์ชาดก (พระไตรปิฎกเล่ม 28 ข้อ 1123-1138 หน้า 394-402) เรียกชื่อกัณฑ์นี้ว่า “ชูชกปพฺพํ” (ดูภาพประกอบ) แต่ในภาษาไทยใช้ว่า “ชูชก”
เรื่องราวในกัณฑ์ “ชูชก” ว่าด้วยพราหมณ์เฒ่านามว่า “ชูชก” มีอาชีพขอทาน นำเงินที่ได้จากการขอทานไปฝากเพื่อนไว้ เพื่อนใช้เงินหมด จึงยกลูกสาวชื่อ “อมิตตตาปนา” (บาลีอ่านว่า อะ-มิด-ตะ-ตา-ปะ-นา) ภาษาไทยเรียกกันว่า “อมิตตดา” (อะ-มิด-ตะ-ดา) ให้แทนเงิน
นางอมิตตดาปรนนิบัติชูชกเป็นอย่างดี ทำให้ผู้ชายในหมู่บ้านพากันตำหนิตีด่าภรรยาของตนที่ปรนนิบัติไม่ดีเหมือนนาง
พวกภรรยารุมกันด่าว่านางอมิตตดาจนออกนอกบ้านไม่ได้ นางจึงขอให้ชูชกไปขอชาลีกัณหามาเป็นคนรับใช้
ชูชกออกเดินทางไปเขาวงกต พอถึงประตูป่าก็ถูกพรานเจตบุตรนายด่านประตูป่าสกัดไว้
……..
กัณฑ์ที่ 5 ชูชกปพฺพํ 79 พระคาถา
เพลงประจำกัณฑ์: เพลงเซ่นเหล้า
…………..
ดูก่อนภราดา!
: รูปชั่วไม่ใช่โทษหนัก
: เพราะไม่เป็นอุปสรรคในการทำความดี
#บาลีวันละคำ (2,076)
17-2-61