ลายกนก – ลายกระหนก (บาลีวันละคำ 1,941)

2 ตุลาคม 2017 tppattaya2343@gmail.com

ลายกนก – ลายกระหนก

สะกดอย่างไร

อ่านว่า ลาย-กะ-หฺนก / ลาย-กฺระ-หฺนก

คำบาลีที่มีในคำนี้คือ “กนก”

“กนก” บาลีอ่านว่า กะ-นะ-กะ รากศัพท์มาจาก กนฺ (ธาตุ = รุ่งเรือง) + ณฺวุ ปัจจัย, แปลง ณฺวุ เป็น อก (อะ-กะ)

: กนฺ + ณฺวุ > อก = กนก แปลตามศัพท์ว่า “วัตถุที่แวววาวโดยสภาพของตน” หมายถึง ทองคำ (gold)

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกความหมายของ “กนก” ในสันสกฤตไว้ดังนี้ –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“กนก : (คำนาม) ทองคำ; ต้นปลาศ; ต้นดำดง; gold; the name of a tree which bears red flowers, called palāśa or thorn-apple; mountain ebony.”

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“กนก : (คำแบบ) (คำนาม) ทองคํา เช่น มาลากนก = มาลัยทอง, โดยมากใช้ประกอบเป็นส่วนหน้าของสมาสเช่น กนกนัครา. (สมุทรโฆษ). (ป.; ส.).”

ลาย + กนก = ลายกนก เป็นคำประสมแบบไทย

คำว่า “ลาย” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกความหมายไว้ที่ “ลาย ๑” ดังนี้ –

(๑) (คำนาม) รูปแบบทางทัศนศิลป์ประเภทหนึ่ง ประกอบขึ้นด้วยเส้นเป็นสำคัญ ลักษณะเป็นแบบซํ้า ๆ เป็นหมู่ ๆ หรือต่อเนื่องกันไปก็มี มีทั้งลายแบบธรรมชาติและลายแบบประดิษฐ์ ใช้เขียน ปั้น หรือแกะสลัก เป็นต้น เพื่อตกแต่งให้สวยงาม เช่น ลายกระหนก ลายเทพนม ลายก้านขด, กรรมวิธีประดิษฐ์สิ่งต่าง ๆ ให้เป็นลวดลาย เช่น ลายกำมะลอ ลายปิดทองรดนํ้า ลายแทงหยวก;

(๒) (คำนาม) โดยปริยายหมายถึงลักษณะสำคัญของตน เช่น ทิ้งลาย ไว้ลาย.

(๓) (คำวิเศษณ์) เป็นแนวยาว ๆ เช่น ลายพาดกลอน, เป็นแผลยาว ๆ เช่น หลังลาย, เป็นจุด ๆ เป็นแต้ม ๆ เป็นดวง ๆ หรือเป็นเส้น ๆ เช่น หน้าลาย ท้องลาย;

(๔) (คำวิเศษณ์) เรียกผ้านุ่งที่เขียนหรือพิมพ์ลายเป็นดอกดวงต่าง ๆ มีลักษณะเป็นสี่เหลี่ยมผืนผ้า ใช้เป็นผ้านุ่งโจงกระเบน ปัจจุบันทำเป็นผ้าถุง ว่า ผ้าลาย.

…………..

อภิปราย :

: ลายกนก หรือ ลายกระหนก ?

ตามความหมายของคำว่า “ลาย ๑” ในข้อ (๑) พจนานุกรมฯ ยกตัวอย่างคำว่า “ลายกระหนก” เป็นอันยืนยันว่า คำนี้สะกดว่า “ลายกระหนก”

แต่ที่คำว่า “กระหนก” พจนานุกรมฯ บอกไว้ดังนี้ –

“กระหนก ๑ : (คำนาม) ชื่อลายไทยประเภทหนึ่ง ใช้ผูกเขียนเป็นลวดลาย มีทั้งระบายสี ปิดทองรดนํ้า ปั้น หรือแกะสลักเป็นต้น มีหลายแบบ เช่น กระหนกเปลว กระหนกก้านขด กระหนกเครือ, เขียนเป็น กนก ก็มี.”

ถ้าตามนี้ก็แปลว่าคำนี้สะกดเป็น “ลายกนก” ก็ได้

ตามที่สังเกต พบว่า คำนี้คนส่วนมากมักสะกดเป็น “ลายกนก”

: สันนิษฐาน (แปลว่าเดา)

๑ “ลายกนก”

“กนก” แปลว่า ทอง “ลายกนก” ก็คือ ลายทอง

สันนิษฐานว่า อาจเป็นเพราะคนมักเห็นลายไทยต่างๆ เขียนเป็นสีทองหรือปิดทอง จึงเรียกว่า “ลายทอง” แล้วนักภาษาก็แปลงคำเป็น “ลายกนก”

๒ “ลายกระหนก”

สันนิษฐานว่า –

(1) เขียนพลิกแพลงมาจาก “ลายกนก” นั่นเอง คือกลายคำ ก– เป็น กระ– ทำนองเดียวกับคำไทยที่ครั้งหนึ่งสะกดได้ทั้ง กะ– และ กระ– (ดูพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 ที่คำว่า กะ– ๕)

(2) “กระหนก” แผลงมาจาก “ตระหนก” ที่แปลว่า ตกใจ, สะดุ้ง โดยจินตนาการพาไปว่า ลายไทยมักมีเส้นเป็นเปลวสะบัดปลายแสดงอารมณ์ตื่นเต้นหรือตื่นตระหนก จึงเรียกว่า “ลายตระหนก” แล้วแผลงเป็น “ลายกระหนก”

หมายเหตุ: โปรดอย่าลืมว่าข้างต้นนั้นบอกไว้ว่า สันนิษฐาน (แปลว่าเดา)

อนึ่ง ผู้เขียนบาลีวันละคำได้เห็นคำที่มีผู้เขียนว่า –

… รายการ “Line กนก” ทางช่องเนชั่นชาแนล …

คำว่า “Line กนก” เป็นการพลิกแพลงเอาคำฝรั่งมาประสมบาลีให้ได้เสียงเป็นคำไทย คือประสงค์จะให้อ่านว่า “ลายกนก” นั่นเอง

และโปรดสังเกตว่า คำนี้ไม่ได้สะกดว่า “Line กระหนก”

…………..

ดูก่อนภราดา!

อันลวดลายภายนอกหลอกให้หลง

ช่างประจงจัดฉากเป็นหลากหลาย

เหมือนลิ้นลมคมคำทำถึงตาย

อย่าหลงลายเลยธงเหมือนหลงลม.

—————–