วสันตวิษุวัต (บาลีวันละคำ 2,108)

21 มีนาคม 2018 Admin ชมรมธรรมธารา

วสันตวิษุวัต

อ่านว่า วะ-สัน-ตะ-วิ-สุ-วัด

ประกอบด้วยคำว่า วสันต + วิษุวัต

(๑) “วสันต”

บาลีเป็น “วสนฺต” (วะ-สัน-ตะ) รากศัพท์มาจาก วสฺ (ธาตุ = ยินดี, พอใจ) + อนฺต ปัจจัย

: วสฺ + อนฺต = วสนฺต (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า (1) “ฤดูอันผู้คนยินดี” (2) “ฤดูเป็นที่ยินดีแห่งผู้มีความรักเพราะมีดอกไม้บาน” (3) “ฤดูเป็นที่พอใจแห่งผู้เล่นกีฬา” หมายถึง ฤดูใบไม้ผลิ, ฤดูฝน (spring)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“วสันต-, วสันต์ : (คำนาม) ฤดูใบไม้ผลิ ในคำว่า ฤดูวสันต์. (ป., ส.).”

(๒) “วิษุวัต”

เป็นคำสันสกฤต ในสันสกฤตสะกดเป็น “วิษุวตฺ”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน มีคำที่เกี่ยวข้องดังนี้ –

(1) วิษุ : (คำกริยาวิเศษณ์) เท่าๆ กัน; equally.

(2) วิษุป, วิษุปท : (คำนาม) ‘วิษุบท,’ วิษุวัต (อันมีคืนและวันเท่าๆ กัน); the equinox.

(3) วิษุว : (คำนาม) วิษุวัต; the equinox.

(4) วิษุวตฺ : (คำนาม) ‘วิษุวัต,’ วิษุบท (อันมีคืนและวันเท่าๆ กัน); the equinox.

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“วิษุวัต : (คำที่ใช้ในดาราศาสตร์) (คำนาม) จุดราตรีเสมอภาค คือ จุดที่เมื่อดวงอาทิตย์โคจรไปถึง โลกจะมีกลางวันกับกลางคืนเท่ากัน มี ๒ จุด คือ วสันตวิษุวัต และ ศารทวิษุวัต. (ส. ว่า มีในกึ่งกลาง; อ. equinox).”

พจนานุกรมฯ บอกว่า “วิษุวัต” ตรงกับคำอังกฤษว่า equinox

พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล equinox เป็นบาลีว่า –

samarattindivakāla สมรตฺตินฺทิวกาล (สะ-มะ-รัด-ติน-ทิ-วะ-กา-ละ) แปลว่า “เวลาที่กลางคืนและกลางวันเท่ากัน”

จะเห็นว่า คำว่า “สมรตฺตินฺทิวกาล” เป็นคำแปลในเชิงอธิบายความหมายของคำว่า equinox นั่นเอง ไม่ใช่เป็นการตั้งศัพท์ขึ้นใหม่ คือไม่อาจกล่าวได้ว่า สันสกฤตว่า “วิษุวัต” ตรงกับบาลีว่า “สมรตฺตินฺทิวกาล” แต่กล่าวได้ว่า “สมรตฺตินฺทิวกาล” เป็นคำอธิบายความหมายของคำว่า “วิษุวัต”

วสันต + วิษุวัต = วสันตวิษุวัต แปลว่า “วิษุวัตในฤดูวสันต์” หมายถึง วันที่โลกมีกลางวันกับกลางคืนเท่ากันในฤดูใบไม้ผลิ

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“วสันตวิษุวัต : (คำที่ใช้ในดาราศาสตร์) (คำนาม) จุดราตรีเสมอภาค ที่เมื่อดวงอาทิตย์โคจรไปถึงในราววันที่ ๒๑ มีนาคม, คู่กับ ศารทวิษุวัต. (อ. vernal equinox).”

ที่คำว่า “ศารทวิษุวัต” (สา-ระ-ทะ-วิ-สุ-วัด) พจนานุกรมฯ บอกไว้ดังนี้ –

“ศารทวิษุวัต : (คำที่ใช้ในดาราศาสตร์) (คำนาม) จุดราตรีเสมอภาคที่เมื่อดวงอาทิตย์โคจรไปถึงในราววันที่ ๒๔ กันยายน (autumnal equinox), คู่กับ วสันตวิษุวัต.”

สรุปว่า ปรากฏการณ์ที่เรียกว่า “วิษุวัต” คือโลกมีกลางวันกับกลางคืนเท่ากันมี 2 ครั้ง คือ :

– ในราววันที่ 21 มีนาคม ครั้งหนึ่ง เรียกว่า “วสันตวิษุวัต” (vernal equinox) หรือจุดราตรีเสมอภาคในฤดูใบไม้ผลิ

– ในราววันที่ 24 กันยายนอีกครั้งหนึ่ง เรียกว่า “ศารทวิษุวัต” (autumnal equinox) หรือจุดราตรีเสมอภาคในฤดูใบไม้ร่วง

…………..

ดูก่อนภราดา!

: คนรวยกับคนจนทำผิดกฎหมาย

อาจติดคุกสุขสบายไม่เท่ากัน

: แต่คนรวยกับคนจนทำชั่วทำสกปรก

ตกนรกเสมอกัน

—————

(ตามคำถามของ ดอกเหมย เดียวดาย)

#บาลีวันละคำ (2,108)