พิสมัย (บาลีวันละคำ 2,134)
พิสมัย
คุ้นหน้า แต่ไม่รู้ว่ามาจากไหน
อ่านว่า พิด-สะ-ไหฺม
“พิสมัย” เป็นรูปคำสันสกฤต ตรงกับบาลีว่า “วิมฺหย”
“วิมฺหย” (วิ-ไม-หฺยะ หรือจะอ่านแบบไทยว่า วิม-หะ-ยะ ก็ได้) รากศัพท์มาจาก วิ (คำอุปสรรค = วิเศษ, พิเศษ, แจ้ง, ต่าง) + มหฺ (ธาตุ = บูชา) + ณฺย ปัจจัย, ลบ ณฺ ที่ ณฺย (ณฺย > ย) และ “ลบ อะ ที่ มฺ-(ห)” เพื่อทำให้ มฺ เป็นเหมือนตัวสะกด (มหฺ > มฺห)
: วิ + มหฺ = วิมหฺ + ณฺย = วิมหณฺย > วิมหย > วิมฺหย (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “ภาวะที่ควรบูชาโดยพิเศษ” หมายถึง ความอัศจรรย์, ความประหลาด, ความไม่สมหวัง (astonishment, surprise, disappointment)
บาลี “วิมฺหย” สันสกฤตเป็น “วิสฺมย”
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า
(สะกดตามต้นฉบับ)
“วิสฺมย : (คำนาม) ‘วิสมัย, พิสมัย,’ ความปลาด, ความอัศจรรย์; อหังการ; ศงกา; ความสนเท่ห์; wonder, surprise; pride or arrogance; doubt, uncertainty.”
บาลี “วิมฺหย” สันสกฤต “วิสฺมย” ในภาษาไทยใช้อิงสันสกฤตเป็น “พิสมัย”
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“พิสมัย : (คำนาม) ความรัก, ความปลื้มใจ, ความชื่นชม. (คำกริยา) รักใคร่หลงใหล เช่น ฉันไม่เห็นจะพิสมัยเธอเลย. (คำวิเศษณ์) ควรชม. (ส. วิสฺมย; ป. วิมฺหย ว่า ความแปลกใจ).”
อภิปราย :
“พิสมัย” ในภาษาไทยเป็นทั้งคำนาม คำกริยา และคำวิเศษณ์
แต่ที่ควรสังเกตก็คือ ความหมายในภาษาไทยออกจะเคลื่อนที่ไปมาก
โปรดเทียบดู :
บาลี : ความอัศจรรย์, ความประหลาด, ความไม่สมหวัง (astonishment, surprise, disappointment)
สันสกฤต : ความประหลาด, ความอัศจรรย์; อหังการ; ศงกา; ความสนเท่ห์ (wonder, surprise; pride or arrogance; doubt, uncertainty)
ไทย : ความรัก, ความปลื้มใจ, ความชื่นชม; รักใคร่หลงใหล; ควรชม
อธิบายแบบช่วยลากเข้าความก็คือ อะไรที่แปลกประหลาดมหัศจรรย์ ( = ความหมายเดิม) เราก็จะสนใจใคร่รู้ อยากจะตามไปดูว่ามันคืออะไรอย่างไรกันแน่ อาการที่ใจไปจดจ่ออยู่กับสิ่งนั้นนั่นเองไทยเราจึงแปรความไปเป็น-ความรัก, ความปลื้มใจ, ความชื่นชม อันเป็นความหมายของ “พิสมัย” ในภาษาไทย
ข้อควรระวัง :
“พิสมัย” ส เสือ
ไม่ใช่ “พิศมัย” ศ ศาลา
ระวัง อย่าเขียนผิด
ยกเว้นชื่อเฉพาะ (proper name) จะใช้ ส หรือ ศ ต้องแล้วแต่เจ้าของชื่อ
…………..
ดูก่อนภราดา!
: ไม่มีอะไรน่าพิสมัย ถ้าหัวใจรู้ทัน
: ไม่มีอะไรน่าอัศจรรย์ ถ้ารู้ทันหัวใจ
#บาลีวันละคำ (2,134)
16-4-61