มาตุฆาต – ปิตุฆาต (บาลีวันละคำ 2,190)
มาตุฆาต – ปิตุฆาต
สองในอนันตริยกรรม
อ่านว่า มา-ตุ-คาด ปิ-ตุ-คาด
(๑) “มาตุฆาต”
บาลีอ่านว่า มา-ตุ-คา-ตะ ประกอบด้วย มาตุ + ฆาต
(ก) “มาตุ”
“มาตุ” บาลีอ่านว่า มา-ตุ รากศัพท์มาจาก –
(1) มานฺ (ธาตุ = รัก, ทะนุถนอม) + ราตุ ปัจจัย, ลบ ร ที่ ราตุ (ราตุ > อาตุ), ลบพยัญชนะที่สุดธาตุและสระ (มานฺ > มา > ม)
: มานฺ > มา > ม + ราตุ > อาตุ = มาตุ แปลตามศัพท์ว่า “ผู้รักบุตรโดยธรรมชาติ”
(2) ปา (ธาตุ = ดื่ม) + ตุ ปัจจัย, แปลง ป ที่ ปา เป็น ม (ปา > มา)
: ปา + ตุ = ปาตุ > มาตุ แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ยังบุตรให้ดื่มนม”
“มาตุ” แจกด้วยวิภัตตินามที่หนึ่ง (ปฐมาวิภัตติ) เอกพจน์ เปลี่ยนรูปเป็น “มาตา” หมายถึง แม่ (mother) ใช้ในภาษาไทยเป็น “มารดา”
(ข) “ฆาต”
บาลีอ่านว่า คา-ตะ รากศัพท์มาจาก หนฺ (ธาตุ = เบียดเบียน) + อ ปัจจัย, แปลง หนฺ เป็น ฆาต
: หนฺ+ อ = หน > ฆาต แปลตามศัพท์ว่า “การเบียดเบียน” หมายถึง การทำให้ตาย, ฆาตกรรม; การประหาร, การทำลาย, การปล้น (killing, murdering; slaughter, destruction, robbery)
ในทางหลักภาษา “ฆาต” อาจแปลได้หลายลักษณะ คือ
– การทำให้ตาย > การฆ่า
– ผู้ทำให้ตาย > ผู้ฆ่า
– อุปกรณ์เป็นเครื่องทำให้ตาย > เครื่องมือฆ่า
– สถานที่เป็นที่ทำให้ตาย > ที่ฆ่า > ที่ตาย
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“ฆาต, ฆาต– : (คำนาม) การฆ่า, การทำลาย. (คำกริยา) ตี เช่น เจ้าวิลาสฆาตกลองเร่งกองรบ (อภัย).”
มาตุ + ฆาต = มาตุฆาต แปลว่า “การฆ่ามารดา” คือฆ่าแม่ (matricide)
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“มาตุฆาต : (คำนาม) การฆ่าแม่. (ป.).”
(๒) “ปิตุฆาต” บาลีอ่านว่า ปิ-ตุ-คา-ตะ ประกอบด้วย ปิตุ + ฆาต
(ก) “ปิตุ”
บาลีอ่านว่า ปิ-ตุ รากศัพท์มาจาก –
(1) ปา (ธาตุ = รักษา, คุ้มครอง) + ริตุ ปัจจัย, ลบ ร ที่ ริตุ (ริตุ > อิตุ), ลบสระที่สุดธาตุ (ปา > ป)
: ปา > ป + ริตุ > อิตุ : ป + อิตุ = ปิตุ แปลตามศัพท์ว่า “ผู้คุ้มครองบุตร”
(2) ปิ (ธาตุ = ยินดี, ชอบใจ) + ริตุ ปัจจัย, ลบ ร ที่ ริตุ (ริตุ > อิตุ), ลบสระที่สุดธาตุ (ปิ > ป)
: ปิ > ป + ริตุ > อิตุ : ป + อิตุ = ปิตุ แปลตามศัพท์ว่า “ผู้รักบุตร”
“ปิตุ” แจกด้วยวิภัตตินามที่หนึ่ง (ปฐมาวิภัตติ) เอกพจน์ เปลี่ยนรูปเป็น “ปิตา” หมายถึง พ่อ (father) ใช้ในภาษาไทยเป็น “บิดา”
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“บิดา : (คำนาม) พ่อ (ใช้ในภาษาทางการ), โดยปริยายหมายความว่า ผู้ให้กำเนิด เช่น บิดาแห่งประวัติศาสตร์. (ป. ปิตา; ส. ปิตฤ).”
(ข) “ฆาต”
ดูข้างต้น
ปิตุ + ฆาต = ปิตุฆาต แปลว่า “การฆ่าบิดา” คือฆ่าพ่อ (patricide)
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“ปิตุฆาต : (คำนาม) การฆ่าพ่อ. (ป.).”
“มาตุฆาต – ปิตุฆาต” การฆ่าแม่-ฆ่าพ่อ จัดเป็นอนันตริยกรรม 2 อย่างในอนันตริยกรรม 5
พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม ของท่าน ป.อ.ปยุตฺโต ข้อ [245] แสดงเรื่อง “อนันตริยกรรม” ไว้ดังนี้ :
อนันตริยกรรม 5 (กรรมหนักที่สุดฝ่ายบาปอกุศล ซึ่งให้ผลรุนแรงต่อเนื่องไป โดยไม่มีกรรมอื่นจะมากั้นหรือคั่นได้ — Anantariya-kamma: immediacy-deeds; heinous crimes which bring immediate, uninterrupted and uninterruptible results) :
1. มาตุฆาต (ฆ่ามารดา — Mātughāta: matricide)
2. ปิตุฆาต (ฆ่าบิดา — Pitughāta: patricide)
3. อรหันตฆาต (ฆ่าพระอรหันต์ — Arahantaghāta: killing an Arahant)
4. โลหิตุปบาท (ทำร้ายพระพุทธเจ้าจนถึงพระโลหิตห้อขึ้นไป — Lohituppāda: causing a Buddha to suffer a contusion or to bleed)
5. สังฆเภท (ยังสงฆ์ให้แตกกัน, ทำลายสงฆ์ — Saŋghabheda: causing schism in the Order)
ดูเพิ่มเติม: “อนันตริยกรรม” บาลีวันละคำ (1,057) 10-4-58
…………..
อภิปราย :
ภาษาไทยเราพูดว่า “พ่อแม่” หรือ “บิดามารดา” คือเอ่ยถึงพ่อก่อน แต่ภาษาบาลีเมื่อพูดถึงพ่อแม่คู่กัน เอ่ยถึงแม่ก่อนเสมอ คือเป็น “มาตาปิตา” ไม่ใช่ “ปิตามาตา”
เช่นในมงคลสูตร มงคลข้อที่ 11 ว่าด้วยการเลี้ยงดูพ่อแม่ คำบาลีว่า “มาตาปิตุอุปฏฺฐาน” แปลว่า “การดูแลมารดาบิดา”
แม้ในอนันตริยกรรมนี้เอง เมื่อแยกเป็น 2 ข้อ ในคัมภีร์ท่านก็เรียงลำดับข้อ “มาตา” ขึ้นก่อน “ปิตา” คือเป็น —
มาตา ชีวิตา โวโรปิตา โหติ
ปิตา ชีวิตา โวโรปิโต โหติ
มารดาเป็นผู้อันบุตรปลงแล้วจากชีวิต
บิดาเป็นผู้อันบุตรปลงแล้วจากชีวิต
ผู้รู้บอกว่า ที่พูดว่า “มาตาปิตา” (แม่ขึ้นก่อน) เพราะลูกเห็นแม่ก่อนพ่อ (บางคนไม่เคยเห็นพ่อด้วยซ้ำ)
มีคำถามชวนคิดว่า
๑ ฆ่าพ่อฆ่าแม่โดยไม่รู้ว่าเป็นพ่อเป็นแม่ เป็นอนันตริยกรรมหรือไม่
๒ คนที่เห็นว่าพ่อแม่ก็เป็นแค่คนธรรมดาคนหนึ่ง ไม่มีบุญคุณพิเศษใดๆ และไม่เชื่อว่าการฆ่าพ่อฆ่าแม่เป็นอนันตริยกรรม คนเช่นนี้ถ้าเขาฆ่าพ่อฆ่าแม่ จะเป็นอนันตริยกรรมหรือไม่
…………..
ดูก่อนภราดา!
: ใช้อำนาจไม่คำนึงถึงธรรม
: คือการทำอนันตริยกรรมแก่แผ่นดิน
#บาลีวันละคำ (2,190)
11-6-61