ถันยรักษ์ (บาลีวันละคำ 2,244)
ถันยรักษ์
รักษาอะไร
อ่านว่า ถัน-ยะ-รัก
ประกอบด้วยคำว่า ถันย + รักษ์
(๑) “ถันย” เป็นรูปคำภาษาอะไร บาลีหรือสันสกฤต?
บาลีมีคำว่า “ถน” (ถะ-นะ) รากศัพท์มาจาก ตนฺ (ธาตุ = แผ่ไป, ขยาย) + อ ปัจจัย, แปลง ต เป็น ถ
: ตนฺ + อ = ตน > ถน แปลตามศัพท์ว่า “อวัยวะที่แผ่ไปเฉพาะผู้หญิง”
“ถน” (นปุงสกลิงค์) ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –
(1) เต้านมของสตรี (the breast of a woman)
(2) เต้านมของวัว (the udder of a cow)
บาลี “ถน” ในภาษาไทยใช้เป็น “ถัน”
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“ถัน : (คำนาม) เต้านม; นํ้านม. (ป. ถน ว่า เต้านม; ถญฺญ ว่า นํ้านม).
บาลีมีอีกคำหนึ่งที่ปรุงรูปมาจาก “ถน” นั่นคือ “ถญฺญ” อ่านว่า ถัน-ยะ รากศัพท์มาจาก ถน (เต้านม) + ณฺย ปัจจัย, ลบ ณฺ (ณฺย > ย), แปลง นฺย (คือ น ที่ ถน และ ย ที่ ณฺย ซึ่งลบ ณฺ แล้ว) เป็น ญฺญ
: ถน + ณฺย = ถนณฺย > ถนฺย > ถญฺญ แปลตามศัพท์ว่า “(น้ำ) ที่เกิดจากเต้านม” หมายถึง น้ำนม (mother’s milk)
โปรดสังเกตว่า รูปศัพท์ก่อนที่จะมาเป็น “ถญฺญ” ก็คือ “ถนฺย” ซึ่งตรงกันพอดีกับคำว่า “ถันย”
ฝั่งสันสกฤตว่าอย่างไร?
บาลี “ถน” สันสกฤตเป็น “สฺตน”
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –
“สฺตน : (คำนาม) อกหรือทรวงสตรี, ‘ถัน’ ก็เรียก; the female bosom or breast; a pap.”
นอกจาก “สฺตน” สันสกฤตยังมี “สฺตนฺย” อีกคำหนึ่ง
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –
“สฺตนฺย : (คำนาม) ‘สตันยะ, สตันย์,’ ถัน, นมหรือน้ำนม, คำว่า ‘ปยัส, เกษียร,’ ก็มีนัยอย่างเดียวกัน; milk.”
รูปคำ “สฺตน” และ “สฺตนฺย” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บไว้เป็น “สตน” (สะ-ตน) “สตัน” (สะ-ตัน) และ “สตันย์” (สะ-ตัน) บอกไว้ดังนี้ –
(1) สตน, สตัน : (คำแบบ) (คำนาม) เต้านม. (ส. สฺตน; ป. ถน).
(2) สตันย์ : (คำแบบ) (คำนาม) นํ้านม. (ส.; ป. ถญฺญ;).
สรุปว่า –
บาลี “ถน” สันสกฤตเป็น “สฺตน”
บาลี “ถญฺญ” สันสกฤตเป็น “สฺตนฺย”
เป็นอันว่า ทั้งในบาลี ทั้งในสันสกฤต ไม่มีรูปศัพท์ตรงๆ ว่า “ถนฺย” นอกจากสรุปเอาโดยประสงค์ว่า “ถนฺย” เป็นรูปคำบาลีก่อนที่แปลงเป็น “ถญฺญ” และ “ถนฺย” ใช้ในภาษาไทยเป็น “ถันย”
และโปรดเข้าใจว่า ในบาลี “ถนฺย” ( = ถญฺญ) หมายถึง น้ำนม (mother’s milk) แต่ในภาษาไทย-โดยเฉพาะในคำว่า “ถันยรักษ์” นี้ “ถันย” หมายถึง เต้านม (the breast of a woman)
(๒) “รักษ์”
บาลีเป็น “รกฺข” (รัก-ขะ) รากศัพท์มาจาก รกฺขฺ (ธาตุ = ดูแล, รักษา) + อ ปัจจัย
: รกฺขฺ + อ = รกฺข แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ดูแล” “ผู้รักษา”
ในบาลีมีคำว่า “รกฺขก” (รัก-ขะ-กะ) อีกคำหนึ่ง รากศัพท์มาจาก รกฺขฺ + อ + ก ปัจจัย หรือบางทีเรียก “ก สกรรถ” (กะ สะ-กัด) คือลง ก ปัจจัยความหมายเท่าเดิม
รกฺข > รกฺขก มีความหมายดังนี้ –
(1) คุ้มครอง, ป้องกัน, ระมัดระวัง, เอาใจใส่ (guarding, protecting, watching, taking care)
(2) ปฏิบัติ, รักษา (observing, keeping)
(3) ผู้เพาะปลูก (สติปัญญา) (a cultivator)
(4) ทหารยาม (a sentry, guard, guardian)
รกฺข รกฺขก สันสกฤตเป็น รกฺษ รกฺษก
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –
(สะกดตามต้นฉบับ)
(1) รกฺษ : (คำนาม) การรักษา, การคุ้มครอง-ป้องกัน; เท่าหรืออังคาร; preserving, protecting; ashes.
(2) รกฺษก : (คำนาม) ผู้คุ้มครอง-ป้องกัน-หรือปกครอง; ผู้รักษาการ, ยาม; a guardian, a protector, a watchman, a guard.
“รกฺข” ในภาษาไทยใช้ตามรูปสันสกฤตเป็น “รักษ์” และ “รักษา”
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“รักษ์, รักษา : (คำกริยา) ระวัง เช่น รักษาสุขภาพ, ดูแล เช่น รักษาทรัพย์สมบัติ, ป้องกัน เช่น รักษาบ้านเมือง, สงวนไว้ เช่น รักษาความสะอาด รักษาไมตรี; เยียวยา เช่น รักษาคนไข้. (ส.; ป. รกฺข).”
ถันย + รักษ์ = ถันยรักษ์ แปลตามประสงค์ว่า “ระวังสิ่งอันเนื่องมาจากนม” หรือแปลสั้นๆ ว่า “รักษานม” “ดูแลนม”
ขยายความ :
“ถันยรักษ์” เป็นชื่อหน่วยงาน คือ “มูลนิธิถันยรักษ์” และ “ศูนย์ถันยรักษ์”
มูลนิธิถันยรักษ์ในพระราชูปถัมภ์สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี เป็นองค์กรการกุศลลำดับที่ 271 ของกระทรวงการคลัง ก่อตั้งขึ้นเมื่อวันที่ 9 พฤศจิกายน พ.ศ.2537 ด้วยพระมหากรุณาธิคุณของสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี ที่ทรงมีพระราชดำริช่วยเหลือหญิงไทยให้พ้นภัยจากมะเร็งเต้านม จึงได้พระราชทานเงินส่วนพระองค์จำนวน 12 ล้านบาท เป็นทุนเริ่มแรก และพระราชทานชื่อมูลนิธิว่า “ถันยรักษ์” …
มูลนิธิถันยรักษ์ฯ ได้มีมติจัดตั้ง ศูนย์ถันยรักษ์ ขึ้นที่โรงพยาบาลศิริราช เมื่อปี พ.ศ. 2538
ศูนย์ถันยรักษ์เปิดให้บริการตรวจวินิจฉัยเต้านมครบวงจร และเป็นสถานที่ให้การอบรมแก่แพทย์และบุคลากรทางการแพทย์ ในเรื่องการวินิจฉัยมะเร็งเต้านม ด้วยความพร้อมทุกด้าน
หมายเหตุ: ข้อมูลและภาพประกอบจากเว็บไซ้ต์ของมูลนิธิถันยรักษ์ฯ
…………..
ดูก่อนภราดา!
: อยากสวยให้รักถัน
: อยากไปสวรรค์ให้รักธรรม
#บาลีวันละคำ (2,244)
4-8-61