โชติปรายโน – ตมปรายโน (บาลีวันละคำ 2,289)

[email protected] 18 กันยายน 201813 พฤษภาคม 2021 บาลีวันละคำ, โชติปรายโน - ตมปรายโน

โชติปรายโน – ตมปรายโน

ชีวิตที่เลือกได้

อ่านว่า โช-ติ-ปะ-รา-ยะ-โน / ตะ-มะ-ปะ-รา-ยะ-โน

มีคำบาลี 3 คำ คือ “โชติ” “ตม” “ปรายโน”

(๑) “โชติ” (โช-ติ)

รากศัพท์มาจาก ชุตฺ (ธาตุ = สว่าง, รุ่งเรือง) + อิ ปัจจัย, แผลง อุ ที่ ชุ-(ตฺ) เป็น โอ (ชุตฺ > โชต)

: ชุตฺ + อิ = ชุติ > โชติ แปลตามศัพท์ว่า (1) “ผู้ส่องลางดีลางร้าย” (2) “ผู้สว่าง” “ผู้รุ่งเรือง”

“โชติ” (ปกติเป็นอิตถีลิงค์) ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) แสงสว่าง, ความชัชวาล, แสง (light, splendour, radiance)

(2) ดาว (a star)

(3) ไฟ (fire)

(๒) “ตม” (ตะ-มะ)

รากศัพท์มาจาก ตมฺ (ธาตุ = มืด; หวัง, ปรารถนา) + อ ปัจจัย

: ตมฺ + อ = ตม (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า (1) “เวลาเป็นเหตุมืดมิดแห่งเหล่าสัตว์” (2) “เวลาเป็นที่ปรารถนาเสพสังวาสแห่งเหล่าสัตว์” หมายถึง ความมืด (darkness)

(๓) “ปรายโน” (ปะ-รา-ยะ-โน)

รูปคำเดิมเป็น “ปรายน” (ปะ-รา-ยะ-นะ) รากศัพท์มาจาก ปร (ข้างหน้า) + อิ (ธาตุ = ไป, ถึง) + ยุ ปัจจัย, แผลง อิ เป็น เอ แล้วแปลง เอ เป็น อาย (อา-ยะ) (อิ > เอ > อาย), แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ)

: ปร + อิ = ปริ > ปเร > ปราย + ยุ > อน = ปรายน แปลตามศัพท์ว่า “อาการที่ไปดำรงอยู่ข้างหน้า”

“ปรายน” ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) ใช้เป็นคำนาม หมายถึง ผลประโยชน์ในที่สุด, กล่าวคือ การพึ่งพา, การพักผ่อน, การคลายกังวล (final end, i. e. support, rest, relief)

(2) ใช้เป็นคำคุณศัพท์ หมายถึง –

(ก) ตรงไป, สิ้นสุด, มุ่งหวัง, เคยตัว, ชอบหรือรัก, มีจุดประสงค์หรือจุดหมายปลายทาง; พบที่พึ่งพิง (going through to, ending in, aiming at, given to, attached to, having one’s end or goal in; finding one’s support in)

(ข) อันฟ้าดินกำหนดให้, มีกำเนิดในภพหน้า (destined to, having one’s next birth in)

คำว่า “-ปรายน” มีคำแปลที่ควรสังเกต คือ แปลว่า “มี – เป็นที่ไปในเบื้องหน้า” หมายความว่า เมื่อเป็นส่วนท้ายของคำใด ก็แปลว่า “มี (คำแปลของคำนั้น) เป็นที่ไปในเบื้องหน้า” เช่น –

“ทณฺฑปรายน” (ทัน-ดะ-ปะ-รา-ยะ-นะ) แปลว่า “มีไม้เท้าเป็นที่ไปในเบื้องหน้า” = ถือไม้เท้ากรานไปข้างหน้า (ทณฺฑ = ไม้เท้า)

“สคฺคปรายน” (สัก-คะ-ปะ-รา-ยะ-นะ) แปลว่า “มีสวรรค์เป็นที่ไปในเบื้องหน้า” = ไปเกิดในสวรรค์ (สคฺค = สวรรค์)

การประสมคำ :

๑ โชติ + ปรายน = โชติปรายน แปลว่า “มีความสว่างเป็นที่ไปในเบื้องหน้า”

๒ ตม + ปรายน = ตมปรายน แปลว่า “มีความมืดเป็นที่ไปในเบื้องหน้า”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปลคำคู่นี้ไว้ดังนี้ –

โชติปรายน : attaining to light or glory (ถึงซึ่งความสว่างหรือความรุ่งเรือง)

ตมปรายน : having a state of darkness or “duggati” for his end or destiny (มีความมืดหรือทุคติเป็นชะตากรรมในที่สุด)

“โชติปรายน” และ “ตมปรายน” เมื่อใช้เป็นคุณศัพท์ขยายคำนามที่เป็นปุงลิงค์ แจกด้วยวิภัตตินามที่หนึ่ง (ปฐมาวิภัตติ) เอกพจน์ เปลี่ยนรูปเป็น “โชติปรายโน” และ “ตมปรายโน”

ขยายความ :

“โชติปรายโน” และ “ตมปรายโน” เป็นบุคคล 4 จำพวกที่มีแสดงไว้ในพระไตรปิฎก คือ –

(1) ตโม ตมปรายโน = ผู้มืดมา มืดไป (ทำชั่วมาเกิด เกิดมาแล้วทำชั่ว ไปเกิดชั่วอีก)

(2) ตโม โชติปรายโน = ผู้มืดมา สว่างไป (ทำชั่วมาเกิด เกิดมาแล้วทำดี ไปเกิดดี)

(3) โชติ ตมปรายโน = ผู้สว่างมา มืดไป (ทำดีมาเกิด เกิดมาแล้วทำชั่ว ไปเกิดชั่ว)

(4) โชติ โชติปรายโน = ผู้สว่างมา สว่างไป (ทำดีมาเกิด เกิดมาแล้วทำดี ไปเกิดดีอีก)

ที่มา:

สังคีติสูตร ทีฆนิกาย ปาฏิกฺวรรค พระไตรปิฎกเล่ม 11 ข้อ 276

ปุคฺคลสูตร สังยุตนิกาย สคาถวรรค พระไตรปิฎกเล่ม 15 ข้อ 393-398

อย่าเขียนผิด :

บาลีเขียนแยกเป็นคำๆ เหมือนภาษาอังกฤษ แต่ต้องแยกให้ถูก มิฉะนั้นจะสับสน ทำให้ความหมายผิดไปด้วย

ยิ่งคำที่เป็นอ้างว่าเป็นพระพุทธพจน์ยิ่งต้องระวังให้จงหนัก เพราะจะกลายเป็นทำให้พระพุทธพจน์ผิดเพี้ยนไปจากที่ตรัสไว้ เข้าข่ายที่ท่านเรียกว่า “ตู่พระพุทธพจน์” มีโทษมาก

…………..

บาลีวันละคำชุด:-

: ช่วยกันสืบทอดพระศาสนา

: ช่วยกันรู้ภาษาพระธรรมวินัย

…………..

ดูก่อนภราดา!

ชีวิตของเรา —

: ขามา ไม่รู้ว่าใครเลือกให้

: แต่ขาไป เราเลือกเอง

———