บัณเฑาะก์ (บาลีวันละคำ 2,567)

บัณเฑาะก์

คือคนเช่นไร

อ่านว่า บัน-เดาะ

“บัณเฑาะก์” (ก ไก่ การันต์) บาลีเป็น “ปณฺฑก” (ปัน-ดะ-กะ) รากศัพท์มาจาก –

(1) ปณฺ (ธาตุ = แลก, เปลี่ยน) + ฑ ปัจจัย, ก สกรรถ (อ่านว่า กะ สะ-กัด หมายถึงลง ก ปัจจัย แต่คงมีความหมายเท่าเดิม)

: ปณฺ + ฑ = ปณฺฑ + ก = ปณฺฑก แปลตามศัพท์ว่า “ผู้เปลี่ยน” (คือมีเพศเปลี่ยนไป)

(2) ปฑิ (ธาตุ = บกพร่อง; ไป, เป็นไป) + อ ปัจจัย, ก สกรรถ, ลงนิคหิตอาคมที่ต้นธาตุแล้วแปลงเป็น ณฺ (ปฑิ > ปํฑิ > ปณฺฑิ), “ลบสระหน้า” คือ อิ ที่ ปฑิ (ปฑิ > ปฑ)

: ปฑิ + อ = ปฑิ + ก = ปฑิก > ปฑก > ปํฑก > ปณฺฑก แปลตามศัพท์ว่า (1) “ผู้บกพร่อง” (คือมีเพศบกพร่อง) (2) “ผู้เป็นไปตามสภาพ” (คือสภาพของเขาเป็นเช่นนั้น เขาจึงเป็นเช่นนั้น)

หนังสือ ศัพท์วิเคราะห์ ของ พระมหาโพธิวงศาจารย์ (ทองดี สุรเตโช ป.ธ.๙, ราชบัณฑิต) แปล “ปณฺฑก” ว่า บัณเฑาะก์, กะเทย, ขันที

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ปณฺฑก” ว่า a eunuch, weakling (บัณเฑาะก์, กะเทย)

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน มีคำว่า “ปณฺฑ” ซึ่งเป็นคำเดียวกับ “ปณฺฑก” ในบาลี บอกไว้ดังนี้ –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“ปณฺฑ : (คำนาม) ‘ปัณฑะ, ปัณฑ์,’ สุรูปพาลอันท่านเลี้ยงไว้เพื่อวิรุทธการย์, ปรากฤตว่า – ‘ลูกสวาท;’ กัญจุกิน, ฉินนมุษก์, ชายตอน, ‘ขันที’ ก็ใช้ตามมคธพากย์; a catamite, a good-looking boy kept for unnatural purpose; a eunuch.”

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“บัณเฑาะก์ : (คำนาม) กะเทย. (ป., ส. ปณฺฑก อภิธาน ว่า กะเทย, ชิลเดอร์ และมอร์เนียร์ วิลเลียม ว่า ขันที).”

ขยายความ :

คัมภีร์สมันตปาสาทิกา อรรถกถาพระวินัย ภาค 3 หน้า 87-88 บรรยายเรื่อง “บัณเฑาะก์” ไว้ว่า –

…………..

บัณเฑาะก์มี 5 ชนิด คือ อาสิตตบัณเฑาะก์ 1 อุสุยยบัณเฑาะก์ 1 โอปักกมิยบัณเฑาะก์ 1 ปักขบัณเฑาะก์ 1 นปุงสกบัณเฑาะก์ 1

(1) บัณเฑาะก์ใดเอาปากอมองคชาตของชายอื่น ถูกน้ำอสุจิรดเอาแล้วความเร่าร้อนจึงสงบไป บัณเฑาะก์นี้ชื่อ อาสิตตบัณเฑาะก์ (อา-สิด-ตะ-, บัณเฑาะก์น้ำรด)

(2) บัณเฑาะก์ใดเห็นอัชฌาจาร (คือกิริยาท่าทางรวมเพศ) ของคนอื่น เมื่อความกระสันซ่านเกิดขึ้นถึงที่สุดแล้ว ความเร่าร้อนจึงสงบไป บัณเฑาะก์นี้ชื่อ อุสุยยบัณเฑาะก์ (อุด-สุย-ยะ-, บัณเฑาะก์กระสันซ่าน)

(3) บัณเฑาะก์ใดถูกผ่าตัดอวัยวะที่เป็นแหล่งกำเนิดเชื้อออกไป (คือถูกเขาตอนเสียแล้ว) ตามวิธี (ทางการแพทย์) บัณเฑาะก์นี้ชื่อ โอปักกมิยบัณเฑาะก์ (โอ-ปัก-กะ-มิ-ยะ-, บัณเฑาะก์ผ่าตัด)

(4) บางคนข้างแรมเป็นบัณเฑาะก์ด้วยอานุภาพแห่งอกุศลวิบาก แต่ข้างขึ้น ความเร่าร้อนของเขาย่อมสงบไป นี้ชื่อ ปักขบัณเฑาะก์ (ปัก-ขะ-, บัณเฑาะก์เฉพาะปักษ์)

(5) บัณเฑาะก์ใดเกิดมาไม่มีเพศ (คือไม่ปรากฏว่าชายหรือหญิงมาแต่กำเนิด) บัณเฑาะก์นี้ชื่อ นปุงสกบัณเฑาะก์ (นะ-ปุง-สะ-กะ-, บัณเฑาะก์ไม่มีเพศ)

…………..

โปรดสังเกต :

“บัณเฑาะก์” ในที่นี้ หมายถึงคน “-เฑาะก์” ก ไก่ การันต์ บาลีเป็น “ปณฺฑก”

ยังมี บัน-เดาะ อีกคำหนึ่ง สะกด “บัณเฑาะว์” “-เฑาะว์” ว แหวน การันต์ เป็นคนละคำกัน

“บัณเฑาะว์” ว แหวน บาลีเป็น “ปณว” (ปะ-นะ-วะ) หมายถึง กลองเล็กหรือบัณเฑาะว์ (a small drum or cymbal)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“บัณเฑาะว์ : (คำนาม) กลองสองหน้าขนาดเล็กชนิดหนึ่งมีหลักอยู่ตอนบน ผูกตุ้มห้อยลงมาทางหน้ากลอง ใช้ไกวให้ตุ้มแกว่งกระทบหน้ากลองทั้ง ๒ ข้าง. (ป. ปณว; ส. ปฺรณว).”

…………..

บัณเฑาะก์ (Paṇḍaka) = a eunuch.

บัณเฑาะว์ (Paṇava) = a small drum.

…………..

ดูก่อนภราดา!

: แม้ร่างกายจะวิปริต

: แต่ดวงจิตไม่วิปลาส

: ก็ยังมีโอกาสบรรลุธรรมด้วยกันทุกคน

#บาลีวันละคำ (2,567)

23-6-62

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย