สังเขป (บาลีวันละคำ 2,651)

สังเขป

อย่าย่อจนไม่รู้เรื่อง

อ่านว่า สัง-เขบ

“สังเขป” เขียนแบบบาลีเป็น “สงฺเขป” อ่านว่า สัง-เข-ปะ รากศัพท์มาจาก สํ (คำอุปสรรค = พร้อมกัน, ร่วมกัน) + ขิปฺ (ธาตุ = ซัดไป, ขว้าง, ทิ้ง) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แปลงนิคหิตที่ สํ เป็น งฺ (สํ > สงฺ), แผลง อิ ที่ ขิ-(ปฺ) เป็น เอ (ขิปฺ > เขป)

: สํ + ขิปฺ = สํขิปฺ + ณ = สํขิปณ > สํขิป > สงฺขิป > สงฺเขป แปลตามศัพท์ว่า “เนื้อความอันท่านย่อกล่าวโดยส่วนเดียวกัน” (ตามนัยแห่งคำอุปสรรคและธาตุ [สํ + ขิปฺ] แปลว่า “ทิ้งใจความเข้าไว้ด้วยกัน” ความข้อนั้นจึงมีแต่ความย่อๆ มาร่วมกันอยู่ อยากรู้เรื่องราวเต็มๆ ต้องไปดูที่ต้นเรื่อง)

“สงฺเขป” (ปุงลิงค์) ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) ความย่อ, ความสังเขป, เรื่องที่ย่อลง (abridgment, abstract, condensed account)

(2) ใจความ, ยอดหรือหัวใจ (the sum of, quintessence of)

(3) กลุ่มหรือหมู่, การสะสมขึ้น, การรวบรวม (group, heaping up, amassing, collection)

บาลี “สงฺเขป” สันสกฤตเป็น “สงฺเกฺษป”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –

“สงฺเกฺษป : (คำนาม) ‘สังเกฺษป,’ การสังเขป, ความหรือคำย่อ; การส่งไป; การหยิบฉวยเอาไป; การช่วยเหลือในกิจธุระของผู้อื่น; an abridgment, an abbreviation; sending; seizing or taking away; assisting in another’s duty.”

ภาษาไทยใช้ตามบาลีเป็น “สังเขป” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“สังเขป : (คำนาม) ใจความย่อ, เค้าความย่อ, เช่น เขียนมาพอเป็นสังเขป. (ป.; ส. สํเกฺษป).”

อภิปราย :

“สังเขป” ถ้าใช้กับเรื่องราว ก็คือย่อความ คือเก็บแต่ใจความตามสูตรที่ว่า ใคร ทำอะไร ที่ไหน เมื่อไร อย่างไร

ถ้าดูข้อความที่นิยมเขียนกันในเฟซบุ๊กทุกวันนี้ จะพบว่ามีเป็นอันมากที่ย่ออย่างยิ่ง เช่น –

“ห้าปีเต็มๆ ที่ต้องทน นี่จะต้องให้ทนไปอีกนานแค่ไหน”

อ่านแล้วก็ไม่ว่ารู้ว่าคนเขียนกำลังพูดถึงใคร เรื่องอะไร

“สังเขป” ถ้าใช้กับถ้อยคำ ก็คือคำสำคัญ ดังที่เวลานี้นิยมใช้คำฝรั่งว่า keyword โบราณของไทยเรียกว่า “หัวใจ” หมายถึง อักษรย่อของหลักธรรมหรือข้อความต่างๆ ชั้นเดิมผูกไว้เพื่อกําหนดจําได้ง่าย ต่อมานักเล่นคาถานิยมว่าเป็นของขลัง เช่น

– หัวใจอริยสัจ ว่า “ทุ. ส. นิ. ม.”

– หัวใจนักปราชญ์ ว่า “สุ. จิ. ปุ. ลิ.”

– หัวใจเศรษฐี ว่า “อุ. อา. ก. ส.”.

…………..

ดูก่อนภราดา!

: อย่ามีแต่หัวใจ

: แต่จงรู้ด้วยว่ามีอะไรอยู่ในหัวใจ

#บาลีวันละคำ (2,651)

15-9-62

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย