มงคลบุรี (บาลีวันละคำ 2,717)

มงคลบุรี

พระประจำเมืองราชบุรี

อ่านว่า มง-คน-บุ-รี

ประกอบด้วยคำว่า มงคล + บุรี

(๑) “มงคล”

เขียนแบบบาลีเป็น “มงฺคล” (มีจุดใต้ งฺ) อ่านว่า มัง-คะ-ละ รากศัพท์มาจาก –

(1) มคิ (ธาตุ = ถึง, ไป, เป็นไป) + อล ปัจจัย, ลงนิคหิตอาคมที่ ม-(คิ) แล้วแปลงนิคหิตเป็น งฺ (มคิ > มํคิ > มงฺคิ), ลบสระที่สุดธาตุ (มคิ > มค)

: มคิ > มํคิ > มงฺคิ > มงฺค + อล = มงฺคล แปลตามศัพท์ว่า (1) “เหตุให้ถึงความเจริญ” (2) “เหตุเป็นเครื่องถึงความบริสุทธิ์แห่งเหล่าสัตว์”

(2) มงฺค (บาป) + ลุ (ธาตุ = ตัด) + อ ปัจจัย, ลบสระหน้า (คือ อุ ที่ ลุ ที่อยู่หน้า อ ปัจจัย : ลุ > ล)

: มงฺค + ลุ = มงฺคลุ > มงฺคล + อ = มงฺคล แปลตามศัพท์ว่า “เหตุที่ตัดความชั่ว”

“มงฺคล” (นปุงสกลิงค์) ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) มีฤกษ์งามยามดี, รุ่งเรือง, มีโชคดี, มีมหกรรมหรืองานฉลอง (auspicious, prosperous, lucky, festive)

(2) ลางดี, ศุภมงคล, งานรื่นเริง (good omen, auspices, festivity)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“มงคล, มงคล– : (คำนาม) เหตุที่นํามาซึ่งความเจริญ เช่น มงคล ๓๘, สิ่งซึ่งถือว่าจะนำสิริและความเจริญมาสู่และป้องกันไม่ให้สิ่งที่เลวร้ายมากล้ำกราย, เรียกงานที่จัดให้มีขึ้นเพื่อความอยู่เย็นเป็นสุข เช่น งานทำบุญขึ้นบ้านใหม่ งานทำบุญวันเกิด ว่า งานมงคล; เรียกเครื่องรางของขลังที่เชื่อว่าจะนำความสุขความเจริญเป็นต้นมาให้ หรือป้องกันภัยอันตรายต่าง ๆ ว่า วัตถุมงคล; สิ่งที่ทำเป็นวงด้วยด้ายเป็นต้นสำหรับสวมศีรษะเพื่อเป็นสิริมงคล นิยมใช้เฉพาะในเวลาชกมวยไทยหรือตีกระบี่กระบอง. (ป., ส.).”

“มงคล” ตามหลักพระพุทธศาสนาหมายถึง ธรรมที่นำมาซึ่งความสุขความเจริญ

(๒) “บุรี”

บาลีเป็น “ปุรี” รากศัพท์มาจาก ปุร + อี ปัจจัย

(ก) “ปุร” (ปุ-ระ) รากศัพท์มาจาก –

(1) ปุ (ธาตุ = รักษา) + ร ปัจจัย

: ปุ + ร = ปุร แปลตามศัพท์ว่า “ที่ที่รักษาประชาชนจากอำนาจของศัตรู”

(2) ปุรฺ (ธาตุ = รักษา) + อ ปัจจัย

: ปุรฺ + อ = ปุร แปลตามศัพท์ว่า “ที่ที่รักษาประชาชน”

“ปุร” (นปุงสกลิงค์) ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้

(1) เมือง, ป้อม, บุรี (a town, fortress, city)

(2) ที่อยู่อาศัย, บ้านหรือส่วนที่แยกกันของบ้าน (dwelling, house or divided part of a house)

ความหมายในข้อ (2) นี้ เช่นในคำว่า “อนฺเตปุร” หมายถึง ห้องของสตรี, ที่อยู่ของสนมกำนัล, สำนักนางใน (lady’s room, harem)

(3) ร่างกาย (the body)

(ข) ปุร + อี ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์

: ปุร + อี = ปุรี (ปุ-รี) มีความหมายเท่ากับ “ปุร”

“ปุรี” ภาษาไทยใช้เป็น “บุรี” (บาลี ป ปลา, ภาษาไทย บ ใบไม้)

มงคล + บุรี = มงคลบุรี แปลว่า “พระพุทธปฏิมาอันเป็นมงคลแห่งเมือง”

อภิปรายขยายความ :

“มงคลบุรี” เป็นนามพระพุทธรูปประจำเมืองราชบุรี

พระมงคลบุรีเป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัย สมัยอยุธยายุคต้น สร้างด้วยปูนปั้น ประดิษฐาน ณ พระวิหารหลวง วัดมหาธาตุ จังหวัดราชบุรี

ในพระวิหารหลวง เดิมมีพระพุทธรูปเป็นประธานองค์เดียว ผินพระพักตร์ไปทางทิศตะวันออก ภายหลังได้ชักชะลอพระพุทธรูปที่อยู่ด้านในซึ่งมีขนาดเท่ากันมาประดิษฐานคู่กันโดยผินพระพักตร์ไปทางทิศตะวันตก (หันหลังชนกัน) ตามคติ “ระวังหลังระวังหน้ารักษาเมือง” ถวายพระนามองค์ที่ผินพระพักตร์ไปทางทิศตะวันออกว่า “พระมงคลบุรี” องค์ที่ผินพระพักตร์ไปทางทิศตะวันตกว่า “พระศรีนัคร์” (พระ-สี-นัก = ศรีนคร)

พระมงคลบุรีเดิมทาสีขาวอมเหลือง ต่อมาสมัยพระธรรมปัญญาภรณ์ (ไพบูลย์ ชินวํโส ป.ธ.7) เป็นเจ้าอาวาส ทางวัดได้ทาสีดำ ต่อมาเมื่อ พ.ศ.2556 มีผู้มีจิตศรัทธาเสนอให้ปิดทอง ทางวัดและกรมศิลปากรหารือร่วมกันแล้วเห็นควรฉลองศรัทธา พระมงคลบุรีจึงเป็นพระปิดทองดังที่เห็นทุกวันนี้

…………..

คำบูชาพระมงคลบุรี

———————–

นโม มงฺคลปุรีติ

โย พุทฺธปฏิมากโร

ปุริมงฺคลิโก นาโถ

ราชปุเร ปติฏฺฐิโต

ตสฺส เตชานุภาเวน

โหตุ เม สพฺพมงฺคลํ.

(นะโม มังคะละปุรีติ

โย พุทธะปะฏิมากะโร

ปุระมังคะลิโก นาโถ

ราชะปุเร ปะติฏฐิโต

ตัสสะ เตชานุภาเวนะ

โหตุ เม สัพพะมังคะลัง)

ข้าพเจ้าวันทา

พระพุทธปฏิมา พระมงคลบุรี

สัตว์โลกพึ่งพิง มิ่งขวัญธานี

คู่เมืองราชบุรี มหาธาตุอาราม

เดชะอานุภาพ ป้องปราบปวงภัย

ผ่องแผ้วหฤทัย ศัตรูเกรงขาม

ขอสรรพมงคล ลาภผลงอกงาม

เจริญสุขทุกยาม สวัสดีมีชัย.

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ถ้าไม่อัญเชิญพระธรรมนำมาปฏิบัติ

: ไหว้พระร้อยวัดพันวัดก็ไม่เจอมงคล

#บาลีวันละคำ (2,717)

20-11-62

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย