มงคลบุรี (บาลีวันละคำ 2,717)

20 พฤศจิกายน 2019 tppattaya2343@gmail.com

มงคลบุรี

พระประจำเมืองราชบุรี

อ่านว่า มง-คน-บุ-รี

ประกอบด้วยคำว่า มงคล + บุรี

(๑) “มงคล”

เขียนแบบบาลีเป็น “มงฺคล” (มีจุดใต้ งฺ) อ่านว่า มัง-คะ-ละ รากศัพท์มาจาก –

(1) มคิ (ธาตุ = ถึง, ไป, เป็นไป) + อล ปัจจัย, ลงนิคหิตอาคมที่ ม-(คิ) แล้วแปลงนิคหิตเป็น งฺ (มคิ > มํคิ > มงฺคิ), ลบสระที่สุดธาตุ (มคิ > มค)

: มคิ > มํคิ > มงฺคิ > มงฺค + อล = มงฺคล แปลตามศัพท์ว่า (1) “เหตุให้ถึงความเจริญ” (2) “เหตุเป็นเครื่องถึงความบริสุทธิ์แห่งเหล่าสัตว์”

(2) มงฺค (บาป) + ลุ (ธาตุ = ตัด) + อ ปัจจัย, ลบสระหน้า (คือ อุ ที่ ลุ ที่อยู่หน้า อ ปัจจัย : ลุ > ล)

: มงฺค + ลุ = มงฺคลุ > มงฺคล + อ = มงฺคล แปลตามศัพท์ว่า “เหตุที่ตัดความชั่ว”

“มงฺคล” (นปุงสกลิงค์) ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) มีฤกษ์งามยามดี, รุ่งเรือง, มีโชคดี, มีมหกรรมหรืองานฉลอง (auspicious, prosperous, lucky, festive)

(2) ลางดี, ศุภมงคล, งานรื่นเริง (good omen, auspices, festivity)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“มงคล, มงคล– : (คำนาม) เหตุที่นํามาซึ่งความเจริญ เช่น มงคล ๓๘, สิ่งซึ่งถือว่าจะนำสิริและความเจริญมาสู่และป้องกันไม่ให้สิ่งที่เลวร้ายมากล้ำกราย, เรียกงานที่จัดให้มีขึ้นเพื่อความอยู่เย็นเป็นสุข เช่น งานทำบุญขึ้นบ้านใหม่ งานทำบุญวันเกิด ว่า งานมงคล; เรียกเครื่องรางของขลังที่เชื่อว่าจะนำความสุขความเจริญเป็นต้นมาให้ หรือป้องกันภัยอันตรายต่าง ๆ ว่า วัตถุมงคล; สิ่งที่ทำเป็นวงด้วยด้ายเป็นต้นสำหรับสวมศีรษะเพื่อเป็นสิริมงคล นิยมใช้เฉพาะในเวลาชกมวยไทยหรือตีกระบี่กระบอง. (ป., ส.).”

“มงคล” ตามหลักพระพุทธศาสนาหมายถึง ธรรมที่นำมาซึ่งความสุขความเจริญ

(๒) “บุรี”

บาลีเป็น “ปุรี” รากศัพท์มาจาก ปุร + อี ปัจจัย

(ก) “ปุร” (ปุ-ระ) รากศัพท์มาจาก –

(1) ปุ (ธาตุ = รักษา) + ร ปัจจัย

: ปุ + ร = ปุร แปลตามศัพท์ว่า “ที่ที่รักษาประชาชนจากอำนาจของศัตรู”

(2) ปุรฺ (ธาตุ = รักษา) + อ ปัจจัย

: ปุรฺ + อ = ปุร แปลตามศัพท์ว่า “ที่ที่รักษาประชาชน”

“ปุร” (นปุงสกลิงค์) ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้

(1) เมือง, ป้อม, บุรี (a town, fortress, city)

(2) ที่อยู่อาศัย, บ้านหรือส่วนที่แยกกันของบ้าน (dwelling, house or divided part of a house)

ความหมายในข้อ (2) นี้ เช่นในคำว่า “อนฺเตปุร” หมายถึง ห้องของสตรี, ที่อยู่ของสนมกำนัล, สำนักนางใน (lady’s room, harem)

(3) ร่างกาย (the body)

(ข) ปุร + อี ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์

: ปุร + อี = ปุรี (ปุ-รี) มีความหมายเท่ากับ “ปุร”

“ปุรี” ภาษาไทยใช้เป็น “บุรี” (บาลี ป ปลา, ภาษาไทย บ ใบไม้)

มงคล + บุรี = มงคลบุรี แปลว่า “พระพุทธปฏิมาอันเป็นมงคลแห่งเมือง”

อภิปรายขยายความ :

“มงคลบุรี” เป็นนามพระพุทธรูปประจำเมืองราชบุรี

พระมงคลบุรีเป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัย สมัยอยุธยายุคต้น สร้างด้วยปูนปั้น ประดิษฐาน ณ พระวิหารหลวง วัดมหาธาตุ จังหวัดราชบุรี

ในพระวิหารหลวง เดิมมีพระพุทธรูปเป็นประธานองค์เดียว ผินพระพักตร์ไปทางทิศตะวันออก ภายหลังได้ชักชะลอพระพุทธรูปที่อยู่ด้านในซึ่งมีขนาดเท่ากันมาประดิษฐานคู่กันโดยผินพระพักตร์ไปทางทิศตะวันตก (หันหลังชนกัน) ตามคติ “ระวังหลังระวังหน้ารักษาเมือง” ถวายพระนามองค์ที่ผินพระพักตร์ไปทางทิศตะวันออกว่า “พระมงคลบุรี” องค์ที่ผินพระพักตร์ไปทางทิศตะวันตกว่า “พระศรีนัคร์” (พระ-สี-นัก = ศรีนคร)

พระมงคลบุรีเดิมทาสีขาวอมเหลือง ต่อมาสมัยพระธรรมปัญญาภรณ์ (ไพบูลย์ ชินวํโส ป.ธ.7) เป็นเจ้าอาวาส ทางวัดได้ทาสีดำ ต่อมาเมื่อ พ.ศ.2556 มีผู้มีจิตศรัทธาเสนอให้ปิดทอง ทางวัดและกรมศิลปากรหารือร่วมกันแล้วเห็นควรฉลองศรัทธา พระมงคลบุรีจึงเป็นพระปิดทองดังที่เห็นทุกวันนี้

…………..

คำบูชาพระมงคลบุรี

———————–

นโม มงฺคลปุรีติ

โย พุทฺธปฏิมากโร

ปุริมงฺคลิโก นาโถ

ราชปุเร ปติฏฺฐิโต

ตสฺส เตชานุภาเวน

โหตุ เม สพฺพมงฺคลํ.

(นะโม มังคะละปุรีติ

โย พุทธะปะฏิมากะโร

ปุระมังคะลิโก นาโถ