ธาราธิคุณ (บาลีวันละคำ 2,834)
ธาราธิคุณ
คำในประกาศสงกรานต์
อ่านว่า ทา-รา-ทิ-คุน
แยกคำเป็น ธาร + อธิคุณ
(๑) “ธาร”
บาลีเป็น “ธารา” รากศัพท์มาจาก ธรฺ (ธาตุ = ทรงไว้) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ทีฆะต้นธาตุ “ด้วยอำนาจปัจจัยเนื่องด้วย ณ” (ธรฺ > ธาร) + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์
: ธรฺ + ณ = ธรณ > ธร > ธาร + อา = ธารา แปลตามศัพท์ว่า (1) “ทรงไว้ซึ่งกำลัง” (2) “ทรงไว้ซึ่งความเร็ว”
“ธารา” ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –
(1) กระแสน้ำแรง, ธารน้ำ, การไหล, สายฝน (torrent, stream, flow, shower)
(2) คมอาวุธ (the edge of a weapon)
(๒) “อธิคุณ”
อ่านว่า อะ-ทิ-คุน แยกคำเป็น อธิ + คุณ
(ก) “อธิ” เป็นคำอุปสรรค (คำที่ใช้ประกอบข้างหน้าคำนามหรือกริยาให้มีความหมายยักเยื้องออกไป) นักเรียนบาลีแปลกันว่า ยิ่ง, ใหญ่, ทับ
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แสดงความหมายของ “อธิ” ไว้ว่า –
(1) บอกทิศทาง, จุดหมาย = จนถึง, เหนือ, ไปยัง, บน (up to, over, toward, to, on)
(2) บอกสถานที่ = บนยอด, ข้างบน, เหนือ, บน (on top of, above, over)
(ข) “คุณ” บาลีอ่านว่า คุ-นะ รากศัพท์มาจาก คุณฺ (ธาตุ = ประกาศ, ผูก, มัด, สั่งสม) + อ ปัจจัย
: คุณฺ + อ = คุณ (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า –
(1) “สิ่งที่ประกาศความดีของตน” = เมื่อทำสิ่งนั้น ก็จะประกาศให้รู้ว่าสิ่งที่ทำหรือผู้ทำสิ่งนั้นมีความดี
(2) “สิ่งที่ผูกผลไว้กับตน” = เมื่อทำสิ่งนั้นก็เท่ากับได้ผลของสิ่งนั้นติดพันมาด้วย
(3) “สิ่งอันผู้ต้องการความดีสั่งสม” = ใครต้องการความดีก็ต้องสั่งสมสิ่งนั้น ถ้าไม่สั่งสมก็ไม่มีและไม่ได้สิ่งที่ต้องการ
“คุณ” ในบาลีใช้ในความหมายว่า –
(1) เชือก, ด้าย (a string, a cord)
(2) ส่วนที่ประกอบขึ้น, ส่วนผสม, สิ่งที่ประกอบ (constituent part, ingredient, component, element)
(3) คุณภาพ, คุณความดี, ผลประโยชน์, ผลบุญ (quality, good quality, advantage, merit)
(4) เมื่อใช้กับ “จำนวน” หรือสิ่งที่นับจำนวน หมายถึง ประการ, ส่วน, เท่า (-fold)
อธิ + คุณ = อธิคุณ แปลว่า “คุณอันยิ่งใหญ่” ก็ได้ แปลว่า “คำนวณให้ยิ่งขึ้นไป” ก็ได้
ธาร + อธิคุณ = ธาราธิคุณ แปลตามประสงค์ว่า “สายน้ำที่คำนวณให้ยิ่งขึ้นไป” หมายถึง ปริมาณน้ำที่มากขึ้นหรือน้อยลงในแต่ละปีตามการคำนวณทางโหราศาสตร์
ขยายความ :
คำว่า “ธาราธิคุณ” มีปรากฏในข้อความประกาศสงกรานต์
ขอนำข้อความในประกาศสงกรานต์ พุทธศักราช 2563 มาเสนอเป็นข้อมูล ดังนี้ –
…………..
ประกาศสงกรานต์
พุทธศักราช 2563 จุลศักราช 1382 รัตนโกสินทรศก 239 ปีชวด โทศก จันทรคติเป็น ปกติมาส อธิกวาร สุริยคติเป็นอธิกสุรทิน
วันมหาสงกรานต์ ตรงกับวันจันทร์ที่ 13 เมษายน เวลา 21 นาฬิกา 27 นาที 0 วินาที จันทรคติตรงกับวันจันทร์ แรม ๖ ค่ำ เดือนห้า (๕) ปีชวด นางสงกรานต์นามว่า นางโคราคะเทวี ทรงพาหุรัด ทัดดอกปีบ (กาสะลอง) อาภรณ์แก้วมุกดาหาร ภักษาหารน้ำมัน พระหัตถ์ขวาทรงขรรค์ พระหัตถ์ซ้ายทรงไม้เท้า เสด็จไสยาสน์ลืมเนตร (นอนลืมตา) มาเหนือหลังพยัคฆ์ (เสือ) เป็นพาหนะ
เกณฑ์พิรุณศาสตร์ ปีนี้ ศุกร์เป็นอธิบดีฝน บันดาลให้ฝนตก 600 ห่า ตกในเขาจักรวาล 240 ห่า ตกในป่าหิมพานต์ 180 ห่า ตกในมหาสมุทร 120 ห่า ตกในโลกมนุษย์ 60 ห่า
เกณฑ์ธาราธิคุณ ตกราศีมิถุน ชื่อวาโย (ธาตุลม) น้ำพอประมาณ พายุจัด
เกณฑ์นาคราชให้น้ำ ปีนี้ นาคราชให้น้ำ 1 ตัว ทำนายว่า ฝนทราม
เกณฑ์ธัญญาหารชื่อ ปาปะ ข้าวกล้าในไร่นาจะได้ 1 ส่วน เสีย 10 ส่วน คนทั้งหลายจะตกทุกข์ได้ยากลำบากแค้น เพราะกันดารอาหารบ้าง จะฉิบหายเป็นอันมากแล ฯ
วันเถลิงศก ตรงกับวันพฤหัสบดีที่ 16 เมษายน เวลา 1 นาฬิกา 24 นาที 36 วินาที จันทรคติตรงกับวันพุธ แรม ๘ ค่ำ เดือนห้า (๕) ปีชวด
คำทำนาย
วันจันทร์ เป็นวันมหาสงกรานต์ ข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ จะแพ้เสนาบดี ท้าวพระยาและนางพระยาทั้งหลาย, วันอังคาร เป็นวันเนา หมากพลู ข้าวปลาจะแพง จะแพ้อำมาตย์มนตรีทั้งปวง, วันพุธ เป็นวันเถลิงศก ราชบัณฑิต ปุโรหิตโหราจารย์ จะมีสุขสำราญเป็นอันมากแล ฯ, นางสงกรานต์ ไสยาสน์ลืมเนตร (นอนลืมตา) ประชาชนจะอยู่เย็นเป็นสุข
หมายเหตุ: โปรดตรวจสอบก่อนนำไปอ้างอิง
…………..
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“ธาราธิคุณ : (คำนาม) เกณฑ์นํ้าฝนซึ่งมากที่สุด (ของแต่ละปี).”
ปีพุทธศักราช 2563 ประกาศสงกรานต์บอกว่า “เกณฑ์ธาราธิคุณ ตกราศีมิถุน ชื่อวาโย (ธาตุลม) น้ำพอประมาณ พายุจัด”
…………..
ดูก่อนภราดา!
: น้ำน้อยน้ำมากฝากไว้กับเกณฑ์ธาราธิคุณ
: น้ำใจที่เจือจุนฝากไว้กับใจตัวเอง
#บาลีวันละคำ (2,834)
16-3-63