ชาตก (2) (บาลีวันละคำ 128)

ชาตก (2)

“ชาตก” หรือชาดก เป็นเรื่องที่บันทึกไว้ในพระไตรปิฎก ฉบับอักษรไทยคือเล่มที่ 27 และ 28 จัดอยู่ในส่วนพระสุตตันตปิฎกหรือพระสูตร

ชาดกทั้งหมดในพระไตรปิฎกเป็นคาถาล้วนๆ (“คาถา” คือกาพย์กลอนในภาษาบาลี) ชาดกที่มีคาถา  1 บท จัดเป็นกลุ่มหนึ่ง เรียกว่า “เอกนิบาต” (เอ-กะ-นิ-บาด) เรื่องที่มีคาถา  2 บท จัดเป็นอีกกลุ่มหนึ่ง เรียกว่า “ทุกนิบาต” (ทุ-กะ–) จำนวนคาถาในแต่ละชาดกจะเพิ่มขึ้นไปเรื่อยๆ จนถึงเรื่องที่มีคาถาเกิน 80 บท จนถึง 1,000 บท เรียกว่า “มหานิบาต”

ชาดกที่อยู่ในกลุ่ม “มหานิบาต” มีทั้งหมด 10 เรื่อง ที่เรียกกันว่า “พระเจ้าสิบชาติ” ชาดกที่คนไทยรู้จักกันดีที่สุดคือ “มหาเวสสันดรชาดก” มีคาถา 1,000 บท เวลาพระนำเอาเฉพาะคาถาในมหาเวสสันดรชาดกมาเทศน์ จึงมีคำเรียกว่า “เทศน์คาถาพัน”

ชาดกที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงนำมาแปลและเรียบเรียง คือเรื่อง “พระมหาชนก” ก็เป็น 1 ใน 10 ของชาดกในชุดพระเจ้าสิบชาติ

ชาดกในพระไตรปิฎกจัดกลุ่มเรียงลำดับเรื่องตามจำนวนคาถาที่เรียกว่า “นิบาต” (“นิบาต” ในที่นี้หมายถึงการประมวลเรื่องตามจำนวนคาถาหรือจำนวนหัวข้อที่เท่าๆ กัน ไว้ในกลุ่มเดียวกัน) จึงมีคำเรียกว่า “นิบาตชาดก” เพื่อให้แตกต่างจาก “ปัญญาสชาดก” อันเป็นชาดกอีกชุดหนึ่งซึ่งแต่งขึ้นในยุคหลัง

บาลีวันละคำ (128)

13-9-55

ดูโพสในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย