เสล (บาลีวันละคำ 156)
เสล
อ่านว่า เส-ละ
“เสล” ผันรูปมาจาก “สิลา” (ภาษาไทยนิยมตามรูปสันสกฤต คือ “ศิลา”) ซึ่งแปลว่า หิน
“สิลา-ศิลา” ที่ผันเป็น “เสล” (อิ เป็น เอ, อา เป็น อ) ใช้เป็นคำคุณศัพท์ของภูเขา
ภูเขามีหลายชนิด เช่นภูเขาดิน, ดินปนหิน และภูเขาหินล้วน “เสล” หมายถึงภูเขาหินล้วน
มีพุทธวจนะในพระธรรมบทกล่าวไว้ว่า :
เสโล ยถา เอกฆโน วาเตน น สมีรติ
เอวํ นินฺทาปสํสาสุ น สมฺมิญฺชนฺติ ปณฺฑิตา.
ภูเขาหินล้วน เป็นแท่งทึบ
ย่อมไม่หวั่นไหวเพราะแรงลม ฉันใด
บัณฑิตทั้งหลายย่อมไม่หวั่นไหว
เพราะนินทาและสรรเสริญ ฉันนั้น
“เสล” เขียนตามรูปสันสกฤตเป็น “ไศล” (เอ เป็น ไอ)
เมื่อเขียนอย่างนี้ก็เลย “เป็นเรื่อง” คือมีคนอ่านว่า สะ-ไหฺล (เสียงเดียวกับ สลบไสล) แล้วก็เลย สะ-ไหฺล กันมาตลอด ดังคำว่า โขดเขินเนินไศล …
“ไศล” ต้องอ่านว่า ไส-ละ เพราะ เสล แผลงตามสันสกฤตเป็น ไสล = ไศล
และ เสล (ที่ไปเป็น ไสล) ไม่ได้อ่าน สะ-เหฺล
เช่นเดียวกับ ชิน เป็น เชน แล้ว เชน ก็เป็น ไชน
ไชน อ่านว่า ไช-นะ ไม่ใช่ ชะ-ไน ฉันใด
ไศล ก็อ่านว่า ไส-ละ ไม่ใช่ สะ-ไหล ฉันนั้น
แต่เวลานี้ ใครพูดว่า -โขดเขินเนินไส-ละ ถือว่าพูดผิด
ต้อง -โขดเขินเนินสะไหล จึงจะถูก
“ไศล” อ่านกันว่า สะ-ไหล จึงไม่ใช่เพียงแค่ “ผิดกลายเป็นถูก”
แต่คือ “ผิดจนถูก”
เป็นตัวอย่างแห่งสัจธรรมที่ว่า “ถ้าผิดกันจนถูกแล้ว ถูกก็กลายเป็นผิด”
บาลีวันละคำ (156)
11-10-55
สิลา อิต.
ศิลา, หิน (พจนานุกรมศัพท์บาลี)
วินย. มหาวคฺโค (๒) – หน้าที่ 11
(๔)
เสโล ยถา เอกฆโน วาเตน น สมีรติ
เอวํ รูปา รสา สทฺทา คนฺธา ผสฺสา จ เกวลา
อิฏฺฐา ธมฺมา อนิฏฺฐา จ นปฺปเวเธนฺติ ตาทิโน
ฐิต จิตฺตํ วิปฺปมุตฺตํ วยญฺจสฺสานุปสฺสตีติ ฯ
ภูเขาหินล้วน เป็นแท่งทึบ
ย่อมไม่หวั่นไหวเพราะแรงลม ฉันใด
รูป เสียง กลิ่น รส ผัสสะ ธัมมารมณ์ ทุกอย่าง
ทั้งที่น่าปรารถนาและไม่น่าปรารถนา
ทำจิตที่ตั้งมั่น หลุดพ้นแล้ว ของท่านผู้มั่นคง –
ให้หวั่นไหวไม่ได้ฉันนั้น
เพราะท่านผู้เช่นนั้นย่อมพิจารณาเห็นแต่ความดับไปแห่งอารมณ์นั้นๆ
คุณสมบัติของภูเขาชนิดนี้
เสโล เป็นหินล้วน
อจฺฉิทฺโท ไม่มีช่อง ไม่เป็นรู
อสฺสิโร ไม่มีโพรง
เอกฆโน เป็นแท่งทึบ
ลักษณะของภูเขาชนิดนี้ คือ
– เสโล (เสละ) = เป็นหินล้วน
– อจฺฉิทฺโท (อัจฉิททะ) = ไม่มีช่อง ไม่เป็นรู
– อสฺสิโร (อัสสิระ) = ไม่มีโพรง
– เอกฆโน (เอกฆนะ) = เป็นแท่งทึบ
เสโล ยถา เอกฆโน วาเตน น สมีรติ
เอว นินฺทาปสสาสุ น สมฺมิฺชนฺติ ปณฺฑิตา.
ภูเขาหินล้วน เป็นแท่งทึบ
ย่อมไม่หวั่นไหวเพราะแรงลม ฉันใด
บัณฑิตทั้งหลายย่อมไม่หวั่นไหว
เพราะนินทาและสรรเสริญ ฉันนั้น
ปัณฑิตวรรค (๑๖) ธรรมบท
เสล
ศิลา, หิน, ผลึก rock, stone, crystal (บาลี-อังกฤษ)
ไศล (คุณ)
เต็มไปด้วยภูเขา, อันล้วนแล้ว หรือเต็มไปด้วยศิลา
(สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน)
ไศล, ไศล-
[สะไหฺล, ไสละ-] น. เขาหิน เช่น โขดเขินเนินไศล. (ส. ไศล).
เทียบบาลี สิลา = เสล = ไศล สิ-ลา, เส-ละ, ไส-ละ
เทียบคำว่า ไชน อ่านว่า ไช-นะ ไม่ใช่ ชะ-ไน เพราะมาจาก ชิน = เชน = ไชน
เทียบคำที่มักอ่านผิด เช่น เสวก อ่าน สะ-เหฺวก
แต่ เศวตามร (สะ-เหฺวด-ตา-มอน) กลับอ่านผิดเป็น เส-วะ-ตา-มอน
เทียบคำว่า สิทธารถ อ่านว่า สิด-ทาด แต่มีผู้อ่านว่า สิด-ทา-รด