ฉัตรมงคล (บาลีวันละคำ 358)

ฉัตรมงคล

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 กำหนดให้อ่านคำนี้ว่า ฉัด-ตฺระ-มง-คน และให้ความหมายว่า “พระราชพิธีฉลองพระเศวตฉัตร ทําในวันซึ่งตรงกับวันบรมราชาภิเษก”

“ฉัตรมงคล” เขียนเป็นคำบาลีว่า “ฉตฺตมงฺคล” อ่านว่า ฉัด-ตะ-มัง-คะ-ละ ประกอบด้วยคำว่า ฉตฺต + มงฺคล

“ฉตฺต” แปลว่า ร่ม ทับศัพท์เป็นรูปสันสกฤตว่า ฉัตร

ในภาษาไทย “ร่ม” กับ “ฉัตร” มีความหมายต่างกัน

“ร่ม” คือ สิ่งที่ใช้สำหรับกางกันแดด กันฝน มีด้ามสำหรับถือ

ส่วน “ฉัตร” คือ เครื่องสูงชนิดหนึ่ง มีรูปคล้ายร่มที่ซ้อนกันขึ้นไปเป็นชั้น ๆ ชั้นบนมีขนาดเล็กกว่าชั้นล่างลดหลั่นกันไปโดยลําดับ สําหรับแขวน ปัก ตั้ง หรือเชิญเข้ากระบวนแห่เป็นเกียรติยศ

“มงฺคล” แปลว่า มีฤกษ์งามยามดี, รุ่งเรือง, มีโชคดี, มหกรรมหรืองานฉลอง

ตามหลักพระพุทธศาสนา หมายถึง ธรรมที่นำมาซึ่งความสุขความเจริญ

ตามวัฒนธรรมของชมพูทวีป ตำแหน่งที่พระราชาทรงแต่งตั้ง (รวมทั้งตำแหน่งพระราชาด้วย) จะมี “ฉัตร” ประจำตำแหน่ง ในวาระที่ได้รับฉัตรจะมีพิธีเฉลิมฉลอง เรียกพิธีนี้ว่า “ฉตฺตมงฺคล”

“ฉตฺตมงฺคล – ฉัตรมงคล” เป็นคำที่มีใช้ในคัมภีร์ และเป็นวัฒนธรรมที่มีมาแต่โบราณกาล

ฉัตรเอย ฉัตรมงคล….ชุบชูชนม์ชุ่มชื่นฉ่ำ

ขอพรพระแผ่นำ………เป็นฉัตรธรรมคุ้มไทยเทอญ

บาลีวันละคำ (358)

5-5-56

ฉตฺต (มาจาก ฉทฺ ฉาทติ คลุม, บัง) (บาลี-อังกฤษ)

ร่ม, ที่บังแดด

chatta = a sunshade

ถ้าเรียก “ร่มกันแดด” ก็จะทำให้เข้าใจผิด, ด้ามฉัตรติดไว้ที่ขอบของฉัตร ไม่ใช่ตรงกลางเหมือนร่มกันแดด

(“parasol” would be misleading. The handle of a chatta is affixed at the circumference, not at the centre as it is in a parasol)

ฉตฺต นป.(พจนานุกรมศัพท์บาลี)

ฉัตร, ร่ม, เห็ด; ศพ.

มงฺคล

มีฤกษ์งามยามดี, รุ่งเรือง, มีโชคดี, มีมหกรรมหรืองานฉลอง

นปุง. ลางดี, ศุภมงคล, งานรื่นเริง

ฉตฺตมงฺคล coronation festival

Coronation Day วันฉัตรมงคล (สอ เสถบุตร)

มงฺคล นป.(พจนานุกรมศัพท์บาลี)

มงคล, สิ่งที่ทำให้มีโชคดี, ตามหลักพระพุทธศาสนา หมายถึง ธรรม ที่นำมาซึ่งความสุขความเจริญ, มงคล ๓๘ ประการ หรือเรียกเต็มว่า อุดมมงคล (มงคลอันสูงสุด) ๓๘ ประการ

ฉตฺตมงฺคล นป.

ฉัตรมงคล, พระราชพิธีฉลองเศวตฉัตร.

ฉัตรมงคล

 [ฉัดตฺระ-] น. พระราชพิธีฉลองพระเศวตฉัตร ทําในวันซึ่งตรงกับวันบรมราชาภิเษก.

ฉัตร ๑, ฉัตร-

 [ฉัด, ฉัดตฺระ-] น. เครื่องสูงชนิดหนึ่ง มีรูปคล้ายร่มที่ซ้อนกันขึ้นไปเป็นชั้น ๆ ชั้นบนมีขนาดเล็กกว่า ชั้นล่างลดหลั่นกันไปโดยลําดับ สําหรับแขวน ปัก ตั้ง หรือเชิญเข้ากระบวนแห่เป็นเกียรติยศ. (ส. ฉตฺร; ป. ฉตฺต ว่า ร่ม); ส่วนที่ต่อจากปุ่มฆ้องเป็นฐานแผ่ออกไปแล้วงองุ้มลงมาเป็นขอบโดยรอบอย่างฉัตร; ชื่อดาวฤกษ์อารทรา.

ร่ม

ดูโพสในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย