มาตุคาม [2] (บาลีวันละคำ 3,617)
มาตุคาม [2]
ไม่ใช่ “บ้านแม่”
แต่หมายถึงผู้หญิง
อ่านว่า มา-ตุ-คาม
ประกอบด้วยคำว่า มาตุ + คาม
(๑) “มาตุ”
บาลีอ่านว่า มา-ตุ รากศัพท์มาจาก –
(1) มานฺ (ธาตุ = รัก, ทะนุถนอม) + ราตุ ปัจจัย, ลบ ร ที่ ราตุ (ราตุ > อาตุ), ลบพยัญชนะที่สุดธาตุและสระ (มานฺ > มา > ม)
: มานฺ > มา > ม + ราตุ > อาตุ = มาตุ แปลตามศัพท์ว่า “ผู้รักบุตรโดยธรรมชาติ”
(2) ปา (ธาตุ = ดื่ม) + ตุ ปัจจัย, แปลง ป ที่ ปา เป็น ม (ปา > มา)
: ปา + ตุ = ปาตุ > มาตุ แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ยังบุตรให้ดื่มนม”
“มาตุ” แจกด้วยวิภัตตินามที่หนึ่ง (ปฐมาวิภัตติ) เอกพจน์ เปลี่ยนรูปเป็น “มาตา” หมายถึง แม่ (mother) ใช้ในภาษาไทยเป็น “มารดา”
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
(1) มาตุ : (คำนาม) แม่. (ป.).
(2) มารดร, มารดา : (คำนาม) แม่. (ป. มาตา; ส. มาตฺฤ).
(๒) “คาม”
บาลีอ่านว่า คา-มะ ศัพท์นี้ไม่ใช่ “คาม” ที่หมายถึง หมู่บ้าน แต่ยังมีความหมายอื่นๆ อีก เมื่อเป็นคำที่ต่อท้าย “มาตุ” มาจากรากศัพท์ต่างกัน ดังนี้ –
(1) มาตุ (แม่) + คาม (ร่างกาย)
มาตุ + คาม = มาตุคาม แปลว่า “ผู้มีร่างกายเหมือนร่างกายแห่งมารดา”
คำแปลนี้ “คาม” หมายถึง “ร่างกาย” คือเปรียบ คาม = บ้าน เหมือนร่างกาย
(2) มาตุ (แม่) + คมฺ (ธาตุ = เป็นไป) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ทีฆะ อะ ที่ ค-(มฺ) เป็น อา (คมฺ > คาม)
: มาตุ + คม = มาตุคมฺ + ณ = มาตุคมณ > มาตุคม > มาตุคาม แปลว่า “ผู้เป็นไปเหมือนมารดา”
คำแปลนี้ “คาม” มาจาก “คมฺ” ธาตุ แปลว่า “เป็นไป”
(3) มาตุ (แม่) + คมฺ (ธาตุ = ถึง) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ทีฆะ อะ ที่ ค-(มฺ) เป็น อา (คมฺ > คาม)
: มาตุ + คม = มาตุคมฺ + ณ = มาตุคมณ > มาตุคม > มาตุคาม แปลว่า “ผู้ถึงภาวะเสมอเหมือนมารดา”
คำแปลนี้ “คาม” มาจาก “คมฺ” ธาตุ แปลว่า “ถึง”
(4) มาตุ (แม่) + คสฺ (ธาตุ = กิน) + ม ปัจจัย, ลบ ส ที่สุดธาตุ (คสฺ > ค)
: มาตุ + คสฺ = มาตุคสฺ + ม = มาตุคสม > มาตุคม > มาตุคาม แปลว่า “ผู้กินเหมือนมารดา”
คำแปลนี้ “คาม” มาจาก “คสฺ” ธาตุ แปลว่า “กิน” (“กินเหมือนมารดา” ก็อย่างเช่น แม่ต้องให้ลูกได้กินก่อน ตัวเองจึงจะกิน)
(5) (4) มาตุ (แม่) + เค (ธาตุ = ส่งเสียง) + ม ปัจจัย, แปลง เค เป็น คา
: มาตุ + เค = มาตุเค + ม = มาตุเคม > มาตุคาม แปลว่า “ผู้ขับกล่อมเหมือนมารดา”
คำแปลนี้ “คาม” มาจาก “เค” ธาตุ แปลว่า “ขับขาน, ขับกล่อม, ส่งเสียง”
หนังสือ ศัพท์วิเคราะห์ ของ พระมหาโพธิวงศาจารย์ (ทองดี สุรเตโช ป.ธ.๙, ราชบัณฑิต) แปล “มาตุคาม” ว่า แม่บ้าน, ผู้หญิง, สตรี
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “มาตุคาม” ว่า “genex feminarum,” womanfolk, women (“มาตุคาม”, กลุ่มสตรี, พวกผู้หญิง)
สรุปว่า “มาตุคาม” หมายถึง ผู้หญิง, เพศหญิง คำนี้มักใช้ในเมื่อกล่าวถึงธรรมชาติธรรมดาของเพศหญิง
คงมีหลายคนที่เข้าใจผิด คิดว่า “มาตุคาม” แปลว่า “บ้านแม่” หรือ “แผ่นดินแม่” หรือ “บ้านเกิดเมืองนอน” ซึ่งเป็นความหมายของคำว่า “มาตุภูมิ”
ขยายความ :
ในมหาปรินิพพานสูตร มีคำที่พระอานนท์ทูลถามพระพุทธเจ้าเกี่ยวกับท่าทีที่ภิกษุจะพึงปฏิบัติต่อ “มาตุคาม” และคำตรัสตอบของพระพุทธเจ้า ดังนี้
…………..
กถํ มยํ ภนฺเต มาตุคาเม ปฏิปชฺชามาติ ฯ
พวกข้าพระองค์จะปฏิบัติกับมาตุคามอย่างไรพระพุทธเจ้าข้า
อทสฺสนํ อานนฺทาติ ฯ
ไม่มอง อานนท์
ทสฺสเน ภควา สติ กถํ ปฏิปชฺชิตพฺพนฺติ ฯ
เมื่อจำเป็นต้องมอง จะพึงปฏิบัติอย่างไรพระพุทธเจ้าข้า
อนาลาโป อานนฺทาติ ฯ
ไม่พูดด้วย อานนท์
อาลปนฺเต ภนฺเต กถํ ปฏิปชฺชิตพฺพนฺติ ฯ
เมื่อจำเป็นจะต้องพูดด้วย จะพึงปฏิบัติอย่างไรพระพุทธเจ้าข้า
สติ อานนฺท อุปฏฺฐาเปตพฺพาติ ฯ
พึงตั้งสติไว้ อานนท์
ที่มา: มหาปรินิพพานสูตร ทีฆนิกาย มหาวรรค
พระไตรปิฎกเล่ม 10 ข้อ 132
…………..
ดูก่อนภราดา!
: สติอย่าบกพร่อง
: เมื่อต้องเกี่ยวข้องกับมาตุคาม
#บาลีวันละคำ (3,617)
8-5-65
…………………………….