สุปฏิปันโน (ชุดสังฆคุณ 9) (บาลีวันละคำ 3,778)

สุปฏิปันโน (ชุดสังฆคุณ 9)

…………..

ผู้นับถือพระพุทธศาสนาย่อมสวดสาธยายคุณแห่งพระรัตนตรัย คือ พระพุทธคุณ พระธรรมคุณ และพระสังฆคุณ กันอยู่เสมอ

คำบาลีแสดงพระสังฆคุณว่าดังนี้ –

…………..

สุปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ

อุชุปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ

ญายปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ

สามีจิปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ

ยทิทํ จตฺตาริ ปุริสยุคานิ อฏฺฐ ปุริสปุคฺคลา

เอส ภควโต สาวกสงฺโฆ

อาหุเนยฺโย ปาหุเนยฺโย ทกฺขิเณยฺโย อญฺชลีกรณีโย

อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสาติ.

ที่มา: มหาปรินิพพานสูตร ทีฆนิกาย มหาวรรค

พระไตรปิฎกเล่ม 10 ข้อ 89 หน้า 111

…………..

พระสังฆคุณ 9 ท่านนับบทว่า “สุปฏิปันโน” เป็นบทที่ 1

คำว่า “สุปฏิปันโน” ถ้าเขียนแบบคำอ่านต้องเขียนเป็น “สุปะฏิปันโน” ในที่นี้เขียนแบบคำไทยเป็น “สุปฏิปันโน” อ่านว่า สุ-ปะ-ติ-ปัน-โน

“สุปฏิปันโน” เขียนแบบบาลีเป็น “สุปฏิปนฺโน” อ่านว่า สุ-ปะ-ติ-ปัน-โน รูปคำเดิมเป็น “สุปฏิปนฺน” อ่านว่า สุ-ปะ-ติ-ปัน-นะ ประกอบด้วย สุ + ปฏิปนฺน

(๑) “สุ”

เป็นคำอุปสรรค (คำที่ใช้ประกอบข้างหน้าคำนามหรือกริยาให้มีความหมายยักเยื้องออกไป) นักเรียนบาลีแปลกันว่า ดี, งาม, ง่าย

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แสดงความหมายของ “สุ-” ไว้ว่า well, happily, thorough (ดี, อย่างมีสุข, ทั่วถึง)

(๒) “ปฏิปนฺน”

อ่านว่า ปะ-ติ-ปัน-นะ รากศัพท์มาจาก ปฏิ (คำอุปสรรค = เฉพาะ, ตอบ, ทวน, กลับ) + ปทฺ (ธาตุ = ไป, ถึง) + ต ปัจจัย, ลบที่สุดธาตุ (ปทฺ > ป), แปลง ต เป็น นฺน (หรือนัยหนึ่ง แปลง ทฺ ที่สุดธาตุกับ ต เป็น นฺน)

: ปฏิ + ปทฺ = ปฏิปทฺ + ต = ปฏิปทฺต > ปฏิปนฺน แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ไปถึงเฉพาะ” “ผู้ดำเนินไป” “ผู้ปฏิบัติ”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ปฏิปนฺน” ว่า [having] followed or following up, reaching, going along or by [i. e. practising], entering on, obtaining ([ได้] ดำเนินตามหรือกำลังติดตาม, ไปตามหรืออาศัย [คือปฏิบัติ], เข้าสู่, ได้รับ)

สุ + ปฏิปนฺน = สุปฏิปนฺน แปลว่า “ผู้ไปถึงเฉพาะด้วยดี” “ผู้ดำเนินไปด้วยดี” “ผู้ปฏิบัติดี”

ในที่นี้ “สุปฏิปนฺน” เป็นคำขยาย ( = วิเสสนะ) ของ “สาวกสงฺโฆ” (พระสงฆ์สาวก, ที่คำขึ้นต้นว่า สุปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ) คำขยายหรือวิเสสนะต้องมีลิงค์ วจนะ วิภัตติ เหมือนคำนามที่ตนขยาย

“สาวกสงฺโฆ” เป็นคำนาม แจกด้วยวิภัตตินามที่หนึ่ง (ปฐมาวิภัตติ) เอกวจนะ ปุงลิงค์

“สุปฏิปนฺน” แจกด้วยวิภัตตินามที่หนึ่ง (ปฐมาวิภัตติ) เอกวจนะ ปุงลิงค์ เปลี่ยนรูปเป็น “สุปฏิปนฺโน” เขียนแบบไทยเป็น “สุปฏิปันโน”

ขยายความ :

“สุปฏิปันโน” เป็นคุณนามบทที่ 1 ของพระสงฆ์

คัมภีร์วิสุทธิมรรค ภาค 1 หน้า 279-280 (ฉอนุสสตินิทเทส) แสดงลักษณะของ “สุปฏิปันโน” ไว้ดังนี้ –

…………..

สุปฏิปนฺโนติ สุฏฺฐุ ปฏิปนฺโน

คำว่า สุปฏิปนฺโน แปลว่า ปฏิบัติดี

สมฺมาปฏิปทํ

ปฏิบัติเป็นสัมมาปฏิปทา (คือปฏิบัติชอบ)

อนิวตฺติปฏิปทํ

เป็นอนิวัตติปฏิปทา (ปฏิบัติไม่ถอยกลับ)

อนุโลมปฏิปทํ

เป็นอนุโลมปฏิปทา (ปฏิบัติสมควรแก่พระนิพพาน)

อปจฺจนีกปฏิปทํ

เป็นอปัจจนีกปฏิปทา (ปฏิบัติไม่เป็นข้าศึกแก่ธรรมและบุคคล)

ธมฺมานุธมฺมปฏิปทํ ปฏิปนฺโนติ วุตฺตํ โหติ ฯ

เป็นธรรมานุธรรมปฏิปทา (ปฏิบัติธรรมอันสมควรแก่ธรรม) ดังอธิบายมาฉะนี้

อปิจ สฺวากฺขาเต ธมฺมวินเย ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปนฺนตฺตาปิ อปณฺณกปฏิปทํ ปฏิปนฺนตฺตาปิ สุปฏิปนฺโน.

อีกนัยหนึ่ง พระสงฆ์ชื่อว่า สุปฏิปนฺโน ก็เพราะปฏิบัติไปตามอนุศาสนีที่พระผู้มีพระภาคทรงสอนไว้ ทั้งเพราะปฏิบัติอปัณณกปฏิปทา (คือปฏิบัติไม่ผิด) ในธรรมวินัยที่พระผู้มีพระภาคตรัสไว้ดีแล้ว

…………..

ขอขยายความเพิ่มเติม อนุโลมตามแนวคัมภีร์วิสุทธิมรรค ดังนี้ –

พระสงฆ์ชื่อว่า “สุปฏิปันโน” เพราะ –

(1) สมฺมาปฏิปทํ ปฏิปนฺโน : “ปฏิบัติเป็นสัมมาปฏิปทา” (ปฏิบัติชอบ) = ปฏิบัติถูกต้องตรงไปสู่ความหลุดพ้นจากสังสารวัฏ ตรงกันข้ามกับปฏิบัติผิด ยิ่งปฏิบัติยิ่งติดอยู่ในสังสารวัฏ

(2) อนิวตฺติปฏิปทํ ปฏิปนฺโน : “ปฏิบัติเป็นอนิวัตติปฏิปทา” (ปฏิบัติไม่กลับ) = ปฏิบัติก้าวไปข้างหน้าเสมอ ไม่ถอยกลับ อุปมาดังคนเคยเลว แล้วกลับตัวเป็นคนดี มีแต่ทำดียิ่งขึ้น ไม่หวนกลับไปเลวเหมือนเดิมอีก

(3) อนุโลมปฏิปทํ ปฏิปนฺโน : “ปฏิบัติเป็นอนุโลมปฏิปทา” (ปฏิบัติสมควรแก่พระนิพพาน) = ปฏิบัติแบบผู้ที่ทั้งรู้ปริยัติ ทั้งปฏิบัติตามที่รู้ ไม่ใช่ได้แต่รู้ แต่ไม่ปฏิบัติ

(4) อปจฺจนีกปฏิปทํ ปฏิปนฺโน : “ปฏิบัติเป็นอปัจจนีกปฏิปทา” (ปฏิบัติไม่เป็นข้าศึกแก่ธรรมและบุคคล) = ปฏิบัติไม่เป็นศัตรูกับใคร แม้กับผู้ที่รู้ผิดปฏิบัติผิดก็มีจิตเมตตามุ่งอนุเคราะห์ให้มาดำเนินในทางที่ถูกต้อง

(5) ธมฺมานุธมฺมปฏิปทํ ปฏิปนฺโน : “ปฏิบัติเป็นธรรมานุธรรมปฏิปทา” (ปฏิบัติธรรมอันสมควรแก่ธรรม) = ปฏิบัติเหมาะสมกับสภาวะต่างๆ ที่กำลังปรากฏ (ทำสิ่งที่เหมาะ ในที่ที่เหมาะ ในเวลาที่เหมาะ)

…………..

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต ที่คำว่า “สุปฏิปนฺโน” สรุปความไว้ดังนี้ –

…………..

สุปฏิปนฺโน : (พระสงฆ์) เป็นผู้ปฏิบัติดี คือ ปฏิบัติตามหลักมัชฌิมาปฏิปทา ปฏิบัติไม่ถอยหลัง ปฏิบัติสอดคล้องกับคำสอนของพระพุทธเจ้า ดำรงอยู่ในธรรมวินัย (ข้อ ๑ ในสังฆคุณ ๙)

…………..

ข้อสังเกต :

สังคมชาวพุทธไทยเมื่อพบเห็นพระภิกษุสงฆ์ที่ตนศรัทธาเลื่อมใส ก็มักจะสรรเสริญว่า ท่านเป็น “พระสุปฏิบัติ” (พระสุปฏิปันโน)

แต่ถ้าถามว่า ใช้หลักอะไรตัดสินว่าท่านเป็นพระสุปฏิบัติ ส่วนมากก็ตอบไม่ได้ คงบอกได้แต่เพียง ฉันชอบ ฉันเลื่อมใสของฉันก็แล้วกัน กลายเป็นว่าเอาความถูกกับจริตจิตใจของตนเป็นเกณฑ์

…………..

ดูก่อนภราดา!

: เอาความถูกต้องเป็นความถูกใจ

สังคมก็ศรีวิไลและไร้ข้อบกพร่อง

: เอาความถูกใจเป็นความถูกต้อง

สังคมก็บกพร่องและนับวันประลัย

#บาลีวันละคำ (3,778)

16-10-65 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

……………………………