สาวกสังโฆ (ชุดสังฆคุณ 9) (บาลีวันละคำ 3,779)

สาวกสังโฆ (ชุดสังฆคุณ 9)

…………..

ผู้นับถือพระพุทธศาสนาย่อมสวดสาธยายคุณแห่งพระรัตนตรัย คือ พระพุทธคุณ พระธรรมคุณ และพระสังฆคุณ กันอยู่เสมอ

คำบาลีแสดงพระสังฆคุณว่าดังนี้ –

…………..

สุปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ

อุชุปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ

ญายปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ

สามีจิปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ

ยทิทํ จตฺตาริ ปุริสยุคานิ อฏฺฐ ปุริสปุคฺคลา

เอส ภควโต สาวกสงฺโฆ

อาหุเนยฺโย ปาหุเนยฺโย ทกฺขิเณยฺโย อญฺชลีกรณีโย

อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสาติ.

ที่มา: มหาปรินิพพานสูตร ทีฆนิกาย มหาวรรค

พระไตรปิฎกเล่ม 10 ข้อ 89 หน้า 111

…………..

พระสังฆคุณ 9 บทว่า “สาวกสังโฆ” เป็นบทที่เป็นประธานในประโยคเป็นคำนาม ไม่ใช่คำแสดงสังฆคุณ

คำว่า “สาวกสังโฆ” ถ้าเขียนแบบคำอ่านต้องเขียนเป็น “สาวะกะสังโฆ” ในที่นี้เขียนแบบคำไทยเป็น “สาวกสังโฆ” อ่านว่า สา-วะ-กะ-สัง-โค

“สาวกสังโฆ” เขียนแบบบาลีเป็น “สาวกสงฺโฆ” อ่านว่า สา-วะ-กะ-สัง-โค ประกอบด้วยคำว่า สาวก + สงฺโฆ

(๑) “สาวก”

บาลีอ่านว่า สา-วะ-กะ รากศัพท์มาจาก สุ (ธาตุ = ฟัง) + ณฺวุ ปัจจัย, แผลง อุ ที่ สุ เป็น โอ แล้วแปลง โอ เป็น อว (สุ > โส > สว), ทีฆะ อะ ที่ ส-(ว) เป็น อา ด้วยอำนาจปัจจัยเนื่องด้วย ณ (สว > สาว), แปลง ณฺวุ เป็น อก (อะ-กะ)

: สุ > โส > สว + ณฺวุ > อก : สว + อก = สวก > สาวก แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ฟังคำของครู” หมายถึง ผู้ฟัง, สาวก (a hearer, disciple)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“สาวก : (คำนาม) ศิษย์ของศาสดา. (ป.; ส. ศฺราวก).”

(๒) “สงฺโฆ”

รูปคำเดิมเป็น “สงฺฆ” อ่านว่า สัง-คะ รากศัพท์มาจาก สํ (คำอุปสรรค = พร้อมกัน, ร่วมกัน) + หนฺ (ธาตุ = ไป, เป็นไป) + อ (อะ) ปัจจัย, แปลงนิคหิตที่ สํ เป็น ง (สํ > สงฺ), แปลง หนฺ เป็น ฆ

: สํ > สงฺ + หนฺ > ฆ + อ = สงฺฆ (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า –

(1) “หมู่เป็นที่ไปรวมกันแห่งส่วนย่อยโดยไม่แปลกกัน” หมายความว่า ส่วนย่อยที่มีคุณสมบัติหลักๆ “ไม่แปลกกัน” คือมีคุณสมบัติตรงกัน เหมือนกัน ส่วนย่อยดังกล่าวนี้ไปอยู่รวมกัน คือเกาะกลุ่มกัน ดังนี้เรียกว่า “สงฺฆ”

(2) “หมู่ที่รวมกันโดยมีความเห็นและศีลเสมอกัน” ความหมายนี้เล็งที่บรรพชิตหรือสาวกที่เป็นนักบวชในลัทธิศาสนาต่างๆ เช่นภิกษุในพระพุทธศาสนาเป็นต้น ต้องมีความคิดเห็นและความประพฤติลงรอยกันจึงจะรวมเป็น “สงฺฆ” อยู่ได้

“สงฺฆ” จึงหมายถึง หมู่, กอง, กลุ่ม, คณะ

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “สงฺฆ” เป็นอังกฤษว่า –

(1) multitude, assemblage (ฝูงชน, ชุมนุมชน, หมู่, ฝูง)

(2) the Order, the priesthood, the clergy, the Buddhist church (คณะสงฆ์, พระ, นักบวช, พุทธจักร)

(3) a larger assemblage, a community (กลุ่มใหญ่, ประชาคม)

“สงฺฆ” ปกติในภาษาไทยใช้ว่า “สงฆ์” ถ้าอยู่หน้าคำสมาสมักใช้เป็น “สังฆ-”

“สงฆ์” ในพระพุทธศาสนามีความหมาย 2 อย่าง คือ –

(1) “สาวกสงฆ์” หมายถึงหมู่สาวกของพระพุทธเจ้า ที่ได้บรรลุธรรมในภูมิอริยบุคคลคือเป็นพระโสดาบันขึ้นไป ดังคำสวดในสังฆคุณที่ว่า สุปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ

(2) “ภิกขุสงฆ์” หมายถึงชุมนุมภิกษุหมู่หนึ่งตั้งแต่ 4 รูปขึ้นไป ซึ่งสามารถประกอบสังฆกรรมได้ตามกำหนดทางพระวินัย

บางทีเรียกอย่างแรกว่า “อริยสงฆ์” อย่างหลังว่า “สมมติสงฆ์”

ในภาษาไทย คำว่า “สงฆ์” อาจหมายถึงภิกษุที่รวมกันเป็นหมู่คณะก็ได้ หมายถึงภิกษุแต่ละรูปก็ได้

ในที่นี้ “สงฆ์” หมายถึง “อริยสงฆ์”

สาวก + สงฺฆ = สาวกสงฺฆ (สา-วะ-กะ-สัง-คะ) แปลว่า “หมู่แห่งสาวก” หมายถึง พระอริยบุคคล 8 จำพวก คือ –

1 ผู้บรรลุโสดาปัตติมรรค

2 ผู้บรรลุโสดาปัตติผล

3 ผู้บรรลุสกทาคามิมรรค

4 ผู้บรรลุสกทาคามิผล

5 ผู้บรรลุอนาคามิมรรค

6 ผู้บรรลุอนาคามิผล

7 ผู้บรรลุอรหัตมรรค

8 ผู้บรรลุอรหัตผล

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “สาวกสงฺฆ” ว่า the congregation of the eight Aryas (หมู่แห่งอริยสาวกแปดจำพวก)

“สาวกสงฺฆ” เป็นคำนาม แจกด้วยวิภัตตินามที่หนึ่ง (ปฐมาวิภัตติ) เอกวจนะ ปุงลิงค์ เปลี่ยนรูปเป็น “สาวกสงฺโฆ” อ่านว่า สา-วะ-กะ-สัง-โค

“สาวกสงฺโฆ” เขียนแบบไทยเป็น “สาวกสังโฆ” อ่านว่า สา-วะ-กะ-สัง-โค (ไม่ใช่ สา-วก-สัง-โค)

ขยายความ :

คัมภีร์วิสุทธิมรรค ภาค 1 หน้า 280 (ฉอนุสสตินิทเทส) แสดงความหมายของคำว่า “สาวกสงฺโฆ” ไว้ดังนี้ –

…………..

ภควโต โอวาทานุสาสนึ สกฺกจฺจํ สุณนฺตีติ สาวกา ฯ

บุคคลเหล่าใด ฟังพระโอวาทานุสาสนีของพระผู้มีพระภาคเจ้าโดยเคารพ (คือตั้งใจที่จะนำไปปฏิบัติตาม) เหตุนั้น บุคคลเหล่านั้นจึงชื่อว่า “สาวก” (แปลว่า ผู้ฟัง)

สาวกานํ สงฺโฆ สาวกสงฺโฆ ฯ สีลทิฏฺฐิสามญฺญตาย สงฺฆาฏภาวํ อาปนฺโน สาวกสมูโหติ อตฺโถ ฯ

หมู่แห่งสาวกทั้งหลายชื่อว่า “สาวกสังโฆ” หมายความว่า ชุมนุมแห่งสาวกผู้รวมกันเป็นหมู่ด้วยสีลสามัญญตา (ความเป็นผู้เสมอกันโดยศีล คือรักษาศีลบริสุทธิ์เสมอกัน) และด้วยทิฏฐิสามัญญตา (ความเป็นผู้เสมอกันโดยทิฏฐิ คือมีความเห็นถูกต้องเสมอกัน)

…………..

ดูก่อนภราดา!

“สาวก” แปลว่า “ผู้ฟัง” –

: ถ้าฟังเพราะอยากได้บุญ ก็ยังวนเวียนวุ่นอยู่ในสังสารวัฏ

: ถ้าฟังเพราะตั้งใจเอาไปปฏิบัติ ก็มีหวังหลุดพ้นจากวนเวียน

#บาลีวันละคำ (3,779)

17-10-65 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

……………………………