ศักยภาพ (บาลีวันละคำ 3,928)

ศักยภาพ

มีก็ยาก

ใช้ให้ถูกทางก็ยิ่งยาก

อ่านว่า สัก-กะ-ยะ-พาบ

ประกอบด้วยคำว่า ศักย + ภาพ

(๑) “ศักย” 

บาลีเป็น “สกฺย” อ่านว่า สัก-กฺยะ คำว่า –กฺย (มีจุดใต้ กฺ) ไม่ใช่ กะ-ยะ แต่ออกเสียง กฺ ครึ่งเสียง หรือจะอ่านว่า สัก-เกียะ ตรงๆ ก็จะได้เสียงที่ชัดขึ้น 

“สกฺย” รากศัพท์มาจาก สกฺ (ธาตุ = อาจ, สามารถ) + ณฺย ปัจจัย, ลบ ณฺ (ญฺย > ย) 

: สกฺ + ณฺย = สกฺณฺย > สกฺย แปลตามศัพท์ว่า (1) “ผู้สามารถ” (2) “ผู้สามารถที่จะรักษาตระกูลวงศ์ไว้ได้” (3) “ผู้เกิดในศากยตระกูลซึ่งมีมาแต่เดิม” 

“สกฺย” ในที่นี้หมายถึง สามารถ, เป็นไปได้ (able, possible)

บาลี “สกฺย” สันสกฤตเป็น “ศกฺย”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“ศกฺย : (คำวิเศษณ์) ‘ศักย,’ อาจเปน, เปนได้; possible.”

ในภาษาไทยใช้เป็น “ศักย” ตามสันสกฤต พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ศักย– ๑ : (คำวิเศษณ์) อาจ, สามารถ. (ส.).”

(๒) “ภาพ”

บาลีเป็น “ภาว” (พา-วะ) รากศัพท์มาจาก ภู (ธาตุ = มี, เป็น) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แผลง อู เป็น โอ, แปลง โอ เป็น อาว

: ภู + ณ = ภูณ > ภู > โภ > ภาว แปลตามศัพท์ว่า “ความมี” “ความเป็น”

“ภาว” หมายถึง ความมี, ความเป็น, ภาวะ, ธรรมชาติ (being, becoming, condition, nature) 

ภาว แปลง ว เป็น พ : ภาว > ภาพ เมื่อใช้ต่อท้ายคำอื่น แปลว่า “การ–” หรือ “ความ–” แบบเดียวกับภาษาอังกฤษที่ลงท้ายว่า -ness, -tion หรือ -ty

“ภาพ” ในภาษาไทย นอกจากคงตามบาลีแล้ว ความหมายยังเคลื่อนที่ไปอีก

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“ภาพ, ภาพ– : (คำนาม) ความ, ความมี, ความเป็น, มักใช้ประกอบเป็นส่วนท้ายของคำสมาส เช่น มรณภาพ ว่า ความตาย; รูปที่ปรากฏเห็นหรือนึกเห็น เช่น ภาพทิวทัศน์ ภาพในฝัน, สิ่งที่วาดขึ้นเป็นรูปหรือสิ่งที่ถ่ายแบบไว้ เช่น ภาพสีน้ำมัน ภาพถ่าย. (ป., ส. ภาว).”

สกย + ภาว = สกยภาว > ศักยภาพ

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“ศักยภาพ : (คำที่ใช้ในปรัชญา) (คำนาม) ภาวะแฝง, อํานาจหรือคุณสมบัติที่มีแฝงอยู่ในสิ่งต่าง ๆ อาจทําให้พัฒนาหรือให้ปรากฏเป็นสิ่งที่ประจักษ์ได้ เช่น เขามีศักยภาพในการทำงานสูง น้ำตกขนาดใหญ่มีศักยภาพในการให้พลังงานได้มาก.

ขยายความ :

“ศักยภาพ” เป็นศัพท์บัญญัติจากคำอังกฤษว่า potential

พจนานุกรม สอ เสถบุตร แปล potential เป็นไทยว่า –

1. สามารถจะเป็นได้, ความสามารถที่ซ่อนเร้นอยู่ภายใน, ขีดแห่งความสามารถ 

2. ระดับความดันของไฟฟ้า

พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล potential เป็นบาลีดังนี้: 

(1) sambhavanīya สมฺภวนีย (สำ-พะ-วะ-นี-ยะ) = น่าเป็นไปได้

(2) sakkuṇeyya สกฺกุเณยฺย (สัก-กุ-เนย-ยะ) = ความเป็นไปได้, ความสามารถ

(3) vidhyatthaka วิธฺยตฺถก (วิด-ทฺยัด-ถะ-กะ) = มีวิธีการ

(4) sakyatā สกฺยตา (สัก-กฺยะ-ตา) = ความสามารถ

…………..

ดูก่อนภราดา!

: สอนคนให้เป็นคนเก่ง นับว่าดี

: แต่สอนคนให้เป็นคนดี จึงจะนับว่าเก่ง

#บาลีวันละคำ (3,928)

15-3-66 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….