สุขา (บาลีวันละคำ 589)

สุขา

มาจากหนใด

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 บอกไว้ว่า

“สุขา : (ภาษาปาก) ห้องนํ้าห้องส้วม, เป็นคำที่มักใช้เรียกตามสถานที่บางแห่ง เช่นโรงภาพยนตร์ สถานีรถไฟ, ห้องสุขา ก็เรียก”

มีหลักฐานในพระราชกำหนดสุขาภิบาลกรุงเทพฯ ร.ศ.116 (พ.ศ.2440 รัชกาลที่ 5) ความตอนหนึ่งว่า –

“ตอน ๒ การจัดเว็จที่ถ่ายอุจาระ แลปัสสาวะของมหาชนทั่วไป

มาตรา ๑๓ ข้อ ๑ ให้กรมศุขาภิบาลปฤกษาพร้อมด้วยเจ้าพนักงานแพทย์กับช่างใหญ่ (เอ็นยินเนีย) ให้มีเว็จที่ตำบลอันสมควร สำหรับราษฎรถ่ายอุจาระและปัสสาวะได้โดยสดวก ไม่เปนที่เดือดร้อน แลจัดการรักษาแลชำระให้เรียบร้อยทุกๆ วัน”

(ที่มา : ราชกิจจานุเบกษา ร.ศ.116 เล่ม 14 หน้า 521 สะกดการันต์ตามต้นฉบับ)

คำว่า “เว็จ” ในพระราชกำหนดนี้ พจน.42 สะกด “เวจ” บอกความหมายว่า “ที่ถ่ายอุจจาระ”

“ที่ถ่ายอุจจาระ” บาลีใช้คำว่า “วจฺจกุฏิ” (วัด-จะ-กุ-ติ) ประกอบด้วยคำว่า วจฺจ + กุฏิ

“วจฺจ” แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่ห้ามความสุข” หมายถึง คูถ, ขี้, อุจจาระ

“กุฏิ” แปลตามศัพท์ว่า “โรงเรือนที่ตัด” (คือตัดความกังวล) “โรงเรือนเป็นที่อยู่อาศัย” หมายถึง กระท่อม, เพิง, สิ่งปลูกสร้างเล็กๆ สำหรับอาศัย

ในภาษาไทย พจน.42 บอกไว้ว่า

“กุฏิ (กุด, กุด-ติ, กุ-ติ) : เรือนหรือตึกสําหรับพระภิกษุสามเณรอยู่”

วจฺจ + กุฏิ = วจฺจกุฏิ แปลตามศัพท์ว่า “กระท่อมเป็นที่ขับถ่ายอุจจาระ” ใช้ในภาษาไทยว่า “เวจกุฎี” (เว็ด-จะ-กุ-ดี) พจน.42 บอกไว้ว่า

“เวจกุฎี : ที่ถ่ายอุจจาระ, ส้วม, (ใช้แก่บรรพชิต), วัจกุฎี ก็เรียก”

เพราะกรมสุขาภิบาลเป็นผู้จัดให้มี “เว็จ” สำหรับราษฎรทั่วไปถ่ายอุจาระและปัสสาวะ ชาวบ้านคงเรียกง่ายๆ ว่า “เว็จสุขา” (= เวจของกรมสุขาภิบาล) นานเข้า คำว่า “เว็จ” หายไป เรียกกันเพียงแค่ “สุขา” ก็เป็นอันเข้าใจกันว่าหมายถึงห้องนํ้าห้องส้วม

“สุขา” จึง (น่าจะ) มีที่มาด้วยประการฉะนี้

อะไรเอ่ย …

: ตอนเอาเข้า สนุกกันไม่หยอก

: ตอนเอาออก แอบทำคนเดียว

26-12-56

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย