สหปังสุกีฬิก (บาลีวันละคำ 4,154)

สหปังสุกีฬิก

= เป็นเพื่อนกันมาตั้งแต่เด็ก

อ่านว่า สะ-หะ-ปัง-สุ-กี-ลิก

ประกอบด้วยคำว่า สห + ปังสุ + กีฬิก

(๑) “สห” (สะ-หะ) 

เป็นคำบุรพบทและอุปสรรค แปลว่า พร้อม, กับ, พร้อมด้วย 

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “สห” ว่า conjunction with, together, accompanied by (ต่อเนื่อง, ด้วยกัน, ติดตามด้วย)

“สห” ในบาลีมีความหมายเพียงแค่ พร้อมกัน ร่วมกัน เช่น ไปด้วยกัน อยู่ด้วยกัน ทำพร้อมกัน แต่ไม่ได้หมายถึง “รวมกันเป็นหนึ่งเดียว” (United) เสมอไป

(๒) “ปังสุ”

เขียนแบบบาลีเป็น “ปํสุ” อ่านว่า ปัง-สุ รากศัพท์มาจาก ปํสฺ (ธาตุ = พินาศ, เสียหาย) + อุ ปัจจัย 

: ปํสฺ + อุ = ปํสุ (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่ยังของสวยงามให้เสียไป” หมายถึง ฝุ่น, ขยะ, สิ่งสกปรก, ดินร่วน (dust, dirt, soil)

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน มีศัพท์ว่า “ปำสุ” บอกไว้ว่า –

“ปำสุ : (คำนาม) ‘ปางสุ,’ ธุลี, ละอองผง ปุ๋ย; dust; manure.”

(๓) “กีฬิก”

บาลีอ่านว่า กี-ลิ-กะ รากศัพท์มาจาก กีฬฺ (ธาตุ = เล่น, สนุกสนาน) + อิก ปัจจัย

: กีฬฺ + อิก = กีฬิก แปลตามศัพท์ว่า “ผู้เล่น” “ผู้สนุกสนาน”

การประสมคำ :

๑ ปํสุ + กีฬิก = ปํสุกีฬิก (ปัง-สุ-กี-ลิ-กะ) แปลว่า “ผู้เล่นฝุ่น” “ผู้สนุกสนานที่ฝุ่น”

๒ สห + ปํสุกีฬิก = สหปํสุกีฬิก (สะ-หะ-ปัง-สุ-กี-ลิ-กะ) แปลว่า “ผู้เล่นฝุ่นด้วยกัน” “ผู้สนุกสนานที่ฝุ่นด้วยกัน”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “สหปํสุกีฬิก”ว่า a companion in play, a playfellow (เพื่อนเล่น, เพื่อนในการเล่น)

ขยายความ :

วิถีชีวิตของเด็กคือเล่นสนุก และมักจะมีเพื่อนเล่นสักคนหนึ่งที่คุ้นเคยกัน เล่นด้วยกันเสมอ ของเล่นตามธรรมชาติของเด็กสมัยเก่าก็คือดิน เด็กที่เล่นดิน คลุกดิน หรือคลุกฝุ่นมาด้วยกันตั้งแต่เป็นเด็ก เมื่อโตขึ้นก็กลายเป็นเพื่อนสนิทกัน ในภาษาบาลีมีคำเรียกว่า “สหปํสุกีฬิก” แปลว่า “เพื่อนเล่นฝุ่นมาด้วยกัน”

เมื่อจะบรรยายว่า คนคู่นี้คบกันมานาน เป็นเพื่อนกันมาตั้งแต่เด็ก ก็จะใช้คำว่า “สหปํสุกีฬิกา  สหายา” = เพื่อนเล่นฝุ่นมาด้วยกัน

เด็กรุ่นใหม่คงนึกภาพไม่ออกว่า “เพื่อนเล่นฝุ่น” คืออย่างไร แต่เด็กไทยเมื่อร้อยปีที่แล้วไม่ต้องนึก เพราะล้วนแต่โตมาด้วยการเล่นฝุ่นด้วยกันทั้งนั้น

“สหปํสุกีฬิก” เขียนแบบไทยเป็น “สหปังสุกีฬิก” อ่านว่า สะ-หะ-ปัง-สุ-กี-ลิก 

คำนี้ยังไม่ได้เก็บไว้ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 และยังไม่มีใครพูดกันในภาษาไทย ขอฝากไว้ใน “อ้อมใจของมิตรแฟนเพลง” อีกคำหนึ่ง

…………..

ดูก่อนภราดา!

: อันเพื่อนดีมีหนึ่งถึงจะน้อย 

: ดีกว่าร้อยเพื่อนคิดริษยา 

: เหมือนเกลือดีมีน้อยด้อยราคา 

: ยังดีกว่าน้ำเค็มเต็มทะเล 

– พุทธทาสภิกขุ

(อ้างตามที่อ้างกันมา)

#บาลีวันละคำ (4,154)

27-10-66 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….