โกนาคมโน (บาลีวันละคำ 4,158)
โกนาคมโน
“ผู้เกิดในเวลาที่เครื่องอาภรณ์ทองคำมาถึง”
…………..
ในกัปปัจจุบันอันเรียกว่าภัทรกัป มีพระพุทธเจ้ามาตรัสรู้ 5 พระองค์ คือ
(1) กกุสันโธ = พระกกุสันธะ
(2) โกนาคมโน = พระโกนาคมน์
(3) กัสสโป = พระกัสสป
(4) โคตโม = พระโคดม
(5) เมตเตยโย = พระเมตเตยยะ (เรียกกันสามัญว่า พระศรีอารย์ หรือ พระศรีอริยเมตไตรย)
พระพุทธเจ้าทั้ง 5 พระองค์นี้ คนไทยเรียกกันมาว่า “พระเจ้าห้าพระองค์”
…………..
“โกนาคมโน” เป็นรูปคำบาลี อ่านว่า โก-นา-คะ-มะ-โน รูปคำเดิมเป็น “โกนาคมน” (โก-นา-คะ-มะ-นะ) รากศัพท์มาจาก กนก (ทองคำ) + อาคมน (การมา) แปลง ก พยัญชนะตัวหน้าของ กนก เป็น โก แล้วลบ ก พยัญชนะตัวหลัง (กนก > โกนก > โกน) อนึ่ง บางแห่งแปลง น ที่ กนก เป็น ณ ก็มี
: กนก + อาคมน = กนกาคมน > โกนกาคมน > โกนาคมน แปลตามศัพท์ว่า “ผู้เกิดในเวลาที่เครื่องอาภรณ์ทองคำมาถึง”
อนึ่ง บางแห่งแปลง น ที่ กนก เป็น ณ ก็มี
: กนก + อาคมน = กนกาคมน > โกนกาคมน > โกนาคมน > โกณาคมน
หมายเหตุ: รากศัพท์ตามนัยแห่งคัมภีร์มธุรัตถวิลาสินี (อรรถกถาพุทธวงศ์) หน้า 464
“โกนาคมน” แจกด้วยวิภัตตินามที่หนึ่ง (ปฐมาวิภัตติ) เอกวจนะ ปุงลิงค์ เปลี่ยนรูปเป็น “โกนาคมโน” เขียนแบบไทยเป็น “โกนาคมน์” อ่านว่า โก-นา-คม
ขยายความ :
“โกนาคมโน” หรือ “พระโกนาคมน์” เป็นนามพระพุทธเจ้าที่มาตรัสรู้ในภัทรกัปนี้เป็นองค์ที่ 2 (ถ้านับพระพุทธเจ้าทั้งหมดในกัปต่างๆ เริ่มตั้งแต่พระทีปังกรเป็นต้นมา พระโกนาคมน์นับเป็นพระพุทธเจ้าองค์ที่ 23)
สรุปสาระสำคัญในประวัติของพระโกนาคมน์ เป็นดังนี้
…………..
เมือง = โสภวดี (กษัตริย์พระนามว่าโสภะ)
พุทธบิดา = ยัญทัตตพราหมณ์
พุทธมารดา = อุตราพราหมณี
ครองเรือน = สามหมื่นปี
ปราสาท 3 ฤดู = ดุสิต สันดุสิต สันตุฏฐะ
สนมนารี = หมื่นหกพันนาง
มเหสี = รุจิคุตตาพราหมณี
พระโอรส = สัตถวาหะ
พาหนะในวันออกบวช = ช้าง
บำเพ็ญเพียรก่อนตรัสรู้ = นาน 6 เดือน
สถานที่ทรงแสดงปฐมเทศนา = มฤคทายวัน
อัครสาวก = พระภิยโยสเถระ และพระอุตรเถระ
พุทธอุปัฏฐาก = พระโสตถิชเถระ
อัครสาวิกา = พระสมุททาเถรี และพระอุตราเถรี
อัครอุปัฏฐาก = อุคคอุบาสก และโสมเทวอุบาสก
อัครอุปัฏฐายิกา= สีวลาอุบาสิกา และสามาอุบาสิกา
ต้นไม้ตรัสรู้ = อุทุมพร (มะเดื่อ)
พระรัศมีจากพระวรกาย = “เปล่งปลั่งดังทองที่ปากเบ้า”
พระชนมายุ = สามหมื่นปี
พระองค์สูง = 30 ศอก
ประชุมสาวก = 1 ครั้ง จำนวนสาวก สี่หมื่น
แสดงธรรมครั้งสำคัญ = 3 ครั้ง
ครั้งที่ 1 จำนวนผู้บรรลุธรรม สามหมื่นโกฏิ
ครั้งที่ 2 จำนวนผู้บรรลุธรรม สองหมื่นโกฏิ
ครั้งที่ 3 จำนวนผู้บรรลุธรรม หมื่นโกฏิ
สถานที่ปรินิพพาน = ปัพพตาราม
พระบรมสารีริกธาตุ = แพร่หลายไปในประเทศต่างๆ
พระโพธิสัตว์ (คือพระโคดม) เสวยพระชาติเป็น = พระเจ้าปัพพตะ กษัตริย์ครองนครมิถิลา
ที่มา:
พุทธวงศ์ พระไตรปิฎกเล่ม 33 ข้อ 24
มธุรัตถวิลาสินี (อรรถกถาพุทธวงศ์) หน้า 464-472
…………..
แถม :
สัญลักษณ์สัตว์ประจำพระองค์พระโกนาคมน์ ตามคติของคนไทยมักเข้าใจกันว่าเป็น พญานาค ดังปรากฏในภาพพระเจ้าห้าพระองค์ที่เผยแพร่กันทั่วไป
เข้าใจว่า อาจเป็นเพราะพระนาม “โกนาคมโน” หรือ “โกนาคมน์” สามารถแยกศัพท์เป็น โก-นาค-มโน มีคำว่า “นาค” อันเป็นพญางูชนิดหนึ่งอยู่ด้วย “นาค” หรือพญานาคจึงถูกนำมาใช้เป็นสัตว์สัญลักษณ์ประจำพระองค์พระโกนาคมน์
“โกนาคมโน” หมายถึง “ผู้เกิดในเวลาที่เครื่องอาภรณ์ทองคำมาถึง” รากศัพท์มีความเป็นมาดังแสดงข้างต้น
ไม่เกี่ยวกับ “พญานาค” ใดๆ เลย
หมายเหตุ :
สัตว์สัญลักษณ์ประจำพระเจ้าห้าพระองค์ดังที่ปรากฏนั้น ท่านผู้ใดมีหลักฐานว่ามีที่ไปที่มาเป็นประการใด ขอความกรุณานำมาเสนอเพื่อเป็นองค์ความรู้ร่วมกัน จะเป็นพระคุณอย่างยิ่ง ทั้งจะได้แก้ไขความเห็นของผู้เขียนบาลีวันละคำให้ถูกต้องต่อไปด้วย
…………..
ดูก่อนภราดา!
: คนที่เกิดบนกองเงินกองทองมีจริง
: คนที่บำเพ็ญบุญบารมีจนถึงที่สุดก็มีจริง
“มีจริง” แบบไหนที่เรามีสิทธิ์เลือกได้?
#บาลีวันละคำ (4,158)
31-10-66
…………………………….
…………………………….