อโห โอ โอ้โฮ (บาลีวันละคำ 1,001)
อโห : โอ โอ้โฮ
“อโห” (อะ-โห) เป็นคำจำพวกหนึ่งที่บาลีไวยากรณ์เรียกว่า “อัพยยศัพท์” (อ่านว่า อับ-เพียะ-สับ) ลักษณะของคำจำพวกนี้คือไม่เปลี่ยนรูปไปตามวิภัตติปัจจัยเหมือนคำนามและคำกริยา
“อโห” เป็นคำอุทาน นักเรียนบาลีแปลกันว่า โอ (คำพูดติดปากของนักเรียนคือ “อโห โอ” = อโห แปลว่า โอ)
“อโห” ใช้ในความหมาย 2 อย่าง ตามสูตรว่า –
(๑) อัจฉริยัตถะ = แสดงความตื่นเต้น, ความประหลาดใจ, ความพิศวง (พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปลว่า yea, indeed, well; I say! for sure! โอโฮ, จริงๆ, แน่ละ เอ้อ !, นี่แน่ะ !, บอกแล้วไงล่ะ !, แน่นอน !)
(๒) สังเวคัตถะ = แสดงความสลดใจ, ความเศร้า, ความเจ็บปวด (ch! alas! woe! โอ ! อนิจจา ! กรรม !)
แม้ตำราจะบอกว่า “อโห” เป็นคำที่ไม่เปลี่ยนรูป แต่นักภาษาสันนิษฐานว่ารากเดิมของคำนี้น่าจะมาจากคำว่า “อห” (อะ-หะ) เหมือน “อหห” ในสันสกฤต
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า (สะกดตามต้นฉบับ) –
(1) อหห, อหหา : (คำอุทาน) อ้าว, เออ, อุ๊ย, โอย, โวย, ฯลฯ; an interjection implying surprise, fatigue, pain, pleasure, and calling, as ah ! aha ! &c.
(2) อโห : นิบาตและบุรพบทบอกความครหา, ความสงสาน, ความเสียใจ, การร้องเรียก, สดุดี, เยินยอ, ชม, เหนื่อย, อ่อนใจ, ตกใจ, ศงกา เยียไย; a particle and interjection implying reproach, compassion, regret, calling, praise, flattery, approbation, fatigue, weariness, surprise, doubt, and sneering.
แต่พจนานุกรมบาลี-ไทย สำหรับนักศึกษา ฉบับ BUDSIR 7 for Windows มีศัพท์ว่า “อห” และ “อหห” บอกไว้ว่า –
(1) อห : (อัพยยศัพท์) เป็นนิบาตบอกอรรถแสดงความตกใจ เช่น โอ้ ! อนิจจา ! ตายจริง !.
(2) อหห : (อัพยยศัพท์) เป็นนิบาติบอกอรรถ คือความลำบากหรืออัศจรรย์ใจ.
โอ้โฮ < โอ < อโห < อห < อหหา เสียงคล้ายกับบางคำในภาษาอังกฤษ
พจนานุกรม สอ เสถบุตร บอกว่า –
aha (อะฮา-), ah (อา) = อา, อ้าว, หุยฮา
เวลาใครที่เสมอๆ กันหรือต่ำกว่ามาบอกอะไรให้ฟัง บางคน (คนไทย) อาจจะเคยใช้คำรับว่า อะห้ะ .. อะห้ะ
ถ้าไม่ใช่เพราะจำมาจากฝรั่ง ก็จะเห็นว่าใกล้กับ อห หรือ อหห อย่างยิ่ง (ลองออกเสียง อะห้ะ .. อะห้ะ ดู)
คำจำพวก aha ah ฮะ ฮ้า หา ฮะฮ้า โอ อโห โอ้โฮ โห คงจะมีกำเนิดมาจากเสียงอุทานที่ใกล้เคียงกันของมวลมนุษย์นั่นเอง
: ความตื่นเต้นหรือสลดใจ เป็นวิสัยของปุถุชน
: การรู้จักควบคุมตน เป็นวิสัยของบัณฑิต
13-2-58