คุปต์ (บาลีวันละคำ 4,194)

คุปต์

แปลว่าอะไร

“คุปต์” ในคำไทยอ่านว่า คุบ พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“คุป, คุปต์ : (คำแบบ) (คำกริยา) รักษา, คุ้มครอง, ปกครอง. (ส.; ป. คุตฺต).”

หมายเหตุ: คำว่า “คำแบบ” หมายถึง คำที่ใช้เฉพาะในหนังสือ ไม่ใช่คำพูดทั่วไป

ตามพจนานุกรมฯ “คุปต์” เป็นรูปคำสันสกฤต บาลีเป็น “คุตฺต” อ่านว่า คุด-ตะ รากศัพท์มาจาก คุปฺ (ธาตุ = คุ้มครอง, ป้องกัน, รักษา) + ต ปัจจัย, แปลงที่สุดธาตุกับ ต เป็น ตฺต

: คุปฺ + ต = คุปฺต > คุตฺต แปลตามศัพท์ว่า “ถูกคุ้มครองแล้ว” หมายถึง ได้รับการรักษา, ได้รับการคุ้มครอง (guarded, protected)

“คุตฺต” ใช้ในภาษาไทยเป็น “คุต” อ่านว่า คุด พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“คุต : (คำแบบ) (คำกริยา) รักษา, คุ้มครอง, ปกครอง, มักใช้ประกอบท้ายศัพท์อื่น เช่น ธรรมคุต. (ป. คุตฺต; ส. คุปฺต).”

บาลี “คุตฺต” สันสกฤตเป็น “คุปฺต” (โปรดสังเกตว่า บาลีเป็น “คุปฺต” ก่อน แล้วจึงแปลงเป็น “คุตฺต”)

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน ไม่ได้เก็บคำว่า “คุปฺต” ไว้ 

อีกคำหนึ่งที่พจนานุกรมฯ เก็บไว้ใกล้กันและมาจากรากศัพท์เดียวกัน คือ “คุปติ” ภาษาไทยอ่านว่า คุบ-ติ บาลีเป็น “คุตฺติ” อ่านว่า คุด-ติ รากศัพท์มาจาก คุปฺ (ธาตุ = คุ้มครอง, ป้องกัน, รักษา) + ติ ปัจจัย, แปลงที่สุดธาตุเป็น ต (คุปฺ > คุตฺ) 

: คุปฺ + ติ = คุปฺติ > คุตฺติ (อิตถีลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “การคุ้มครอง” หมายถึง การคุ้มครอง, การป้องกัน, การปกป้อง, การรักษา; การเฝ้าระวัง (protection, defence, guard; watchfulness)

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บคำว่า “คุตติ” (อ่านว่า คุด-ติ)ไว้ด้วย บอกไว้ว่า – 

“คุตติ : (คำแบบ) (คำนาม) การรักษา, การคุ้มครอง, การปกครอง. (ป. คุตฺติ; ส. คุปฺติ).”

บาลี “คุตฺติ” สันสกฤตเป็น “คุปฺติ” 

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“คุปฺติ : (คำนาม) การคุ้มครองรักษา; การห้าม; โพรง, หลุม, รู; ถ้ำ, คูหา, ห้อง; คุก,ตราง, เรื่อนจำ, พันธิศาลา, พันธิคฤหะ, พันธนาลัย; เนาดลหรือเนากาปฤษฐ์ชั้นล่างของเภตรา; การรุดรูหรือหลุม; ป้อม, เรือนรบ, คำว่า ‘ปริขา, ปราจีร, โกฏ, กูฎ, ปราการปริขาทิ, โกฏิหรือราชโกฏิ์’ ก็มีนัยอย่างเดี่ยวกัน; preserving or protecting; restraint or check; a hole in the ground, a sink; a cavern; a cellar or room; a prison; the lower deck of a boat; digging a hole in the ground; a fortress or fortification, a strong-hold or fort.”

ภาษาไทยใช้เป็น “คุปติ” อ่านว่า คุบ-ติ พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“คุปติ : (คำแบบ) (คำนาม) การรักษา, การคุ้มครอง, การปกครอง. (ส.; ป. คุตฺติ).”

…………..

ต่อไปนี้ พอไปเห็นคำว่า “จันทรคุปต์” หรือ “ราชวงศ์คุปตะ” “สมัยคุปตะ” คงพอจะเข้าใจความหมายได้บ้าง

…………..

แถม :

ประเทศอียิปต์ (Egypt) เคยมีผู้เรียกล้อเป็นคำไทยว่า “ไอยคุปต์” อ่านว่า ไอ-ยะ-คุบ หน้าตาเหมือนจะมาจากคำว่า “คุปต์” คำสันสกฤต แต่โปรดทราบว่า “ไอยคุปต์” ไม่ได้มาจาก “คุปต์” ในสันสกฤต เพียงแต่เป็นจินตนาการของคนเรียก คือ แปลง E เป็น ไอย แปลง gypt เป็น คุปต์ เท่านั้นเอง

…………..

ดูก่อนภราดา!

: คุ้มครองใจตนเองให้ดี

: จึงค่อยทำหน้าที่คุ้มครองคนอื่น

#บาลีวันละคำ (4,194)

6-12-66

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….